حکایت آفتاب: نگاهی به زندگی امام رضا علیه السلام

فهرست

11 / مقدمه

14/ پیشگفتار

 17/ فهرست تاریخچه ی زندگانی حضرت رضا (علیه السلام)

 18/ تاریخ ولادت حضرت رضا (علیه السلام)

 19 / مادر بزرگوار حضرت رضا (علیه السلام)

 20 / فرزندان امام رضا (علیه السلام)

 21 / ولادت با سعادت شمس الشموس، علی بن موسی الرضا (علیه السلام)

 22 / امام صادق (علیه السلام) در آرزوی دیدار امام رضا (علیه السلام)

 23 / چرا حضرت رضا (علیه السلام) را رضا نامیدند؟

 24 / دوران کودکی و جوانی حضرت رضا (علیه السلام)

 26 / مرجعیت دینی حضرت رضا (علیه السلام) در جوانی

 27/ عظمت والای حضرت رضا (علیه السلام) در پیشگاه الهی

 28 / فرزند سرزمین غربت

 29 / سیره ی عبادی حضرت رضا (علیه السلام)

 31/ برنامه ی عبادی حضرت رضا (علیه السلام) در سفر خراسان

 34 / نماز اول وقت حضرت رضا (علیه السلام)

 36/ سیره ی اجتماعی و آداب معاشرت حضرت با مردم

 37/ جود و سخاوت حضرت رضا (علیه السلام)

 38 / عنایت و توجه ویژه حضرت رضا علاقه به نیازمندان

 40/ حفظ آبرو و حیثیت نیازمندان

 42 / سیره ی حضرت رضا (علیه السلام) با زیردستان

 44/ لطف و عنایت امام رضا (علیه السلام) نسبت به شیعیان

 46/ عظمت شخصیت حضرت رضا (علیه السلام) در کلام بزرگان

مقدمه

اهل بیت (علیهم السلام) گنجوران دانش اند. رودها و جویب_ارهای دان_ش ک_ه مزرعه ی جان انسان را در چهارده قرن اخیر سیراب و شاداب ساخته است، از بلندای قامت آسمانی این کوه نور، سرچشمه می گیرد. امام عالمان و عارفان علی (علیه السلام) فرمود:«ینحدر عنّی السیل و لا یرقی الی الطیر» آبادانی و شادابی دیارعلم و آگاهی؛ از تلالوء فروزنده ی دانش این خاندان است که پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:«انا مدینه العلم و علی بابها».

 دانش اهل بیت (علیهم السلام) از جنس دریافتنی است نه آموختنی، علم حضوری است نه حصولی و این از آن جهت است که آنان حقیقت علم را با جان آسمانی خویش دریافته اند. حضرت علی (علیه السلام) در وصف عارفان (که خود آن حضرت مولای آنان است) فرمود:«هجم بهم العلم علی حقیقه البصیره و باشروا روح الیقین».

 پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) سرسلسله ی این خاندان نور و روشنایی، هر چند که خود درس ناخوانده و مکتب نرفته بود، اما پیام و رسالت او، تلاوت و خواندن، آموختن و فرا گرفتن و علم و آگاهی بود. رسالت او با «اقراء» آغازشد و با دانش وبینش که جان های شیفته را سرشار می کرد، تداوم یافت. «هوالذی بعث فی الامیین رسولا منهم یتلوا علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه» .

 او با رسالت خویش، جان های مرده را از مرداب روزمرگی و ضلالت ها تا باغستان بهشتی حیات و زندگی، رهنمون شد و انسان اسیر در کژراهه ها و پرت گاه های تباهی را به شاهراه

پیشگفتار

فهرست تاریخچه ی زندگانی حضرت رضا (علیه السلام)

نام مبارک: علی

 نام پدر: امام موسی بن جعفر (علیه السلام)

 نام مادر: جناب نجمه یا تکتم

 کنیه حضرت: ابوالحسن

 لقب حضرت: رضا

 تاریخ تولّد: 11 ذی قعده سال 148 (ه.ق)

 محل تولّد: مدینه ی منوّره

 فرزند: حضرت امام محمّدتقی (علیه السلام)، البته در مورد این که آیا فرزندان دیگری داشته اند اختلاف است.

 حاکمان زمان حضرت: منصور دوانیقی، مهدی عباسی، هادی عباسی، هارون الرشید، محمد امین، مأمون عباسی

 تاریخ ولایت عهدی: رمضان سال 201 (ه.ق) به اجبار مأمون

 مدت عمر حضرت بنابر مشهور: 55 سال

 تاریخ شهادت: آخر ماه صفر 203 (ه.ق)

 قاتل حضرت: مأمون عباسی به وسیله ی زهر

 مرقد حضرت: مشهد مقدس رضوی که شهرت جهانی دارد.(1)

تاریخ ولادت حضرت رضا (علیه السلام)

 ولادت آن امام همام را مشهور محدثان و مورخان در 11 ذی قعده سال 148 (ه_ . ق ) دانسته اند(1) و این همان سالی است که حضرت صادق (علیه السلام) از دنیا رحلت کردند ولی برخی تولد حضرت رضا (علیه السلام) راپنج سال بعد از رحلت حضرت صادق (علیه السلام) نگاشته اند.(2)

مادر بزرگوار حضرت رضا (علیه السلام)

 مادر بزرگوار ایشان بانویی مکرّمه به نام نجمه یا تکتم است، وی پس از ولادت حضرت رضا (علیه السلام) طاهره - پاکیزه - نام گرفت.(1)

 وی بانویی عفیف(2) و خردمند و از اشراف عجم بوده است.(3)

 در روایت است که جناب تکتم مادر حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: مرا با دایه ای کمک دهید (تا در شیردادن حضرت رضا کمکم کند) پرسیدند: آیا شیر کم است؟ گفت: نه، ولی من اذکار و نمازهایی دارم که پس از تولّد ایشان از آن کاسته شده است.(4)

فرزندان امام رضا (علیه السلام)

 در میان مورخان و محدثان در مورد تعداد فرزندان حضرت رضا (علیه السلام) اختلاف است، بسیاری حضرت جواد (علیه السلام) را تنها فرزند حضرت رضا (علیه السلام) می دانند همانند شیخ مفید(قدس سره)(1)و ابن شهر آشوب(2) ولی برخی فرزندان دیگری برای حضرت شمرده اند،  از جمله دختری به نام فاطمه.(3) ولی برخی روایات، تک فرزندی حضرت را تأیید می کند. مردی به نام حنان بن سَدیر گوید: به حضرت رضا (علیه السلام) عرض کردم: آیا می شود امام بدون فرزند و جانشین باشد؟ حضرت فرمود: نه، و بدان که مرا جز یک فرزند نخواهد بود، ولی خداوند به او فرزندان فراوانی عطا می کند.(4)

ولادت با سعادت شمس الشموس، علی بن موسی الرضا (علیه السلام)

مادر بزرگوار آن حضرت جناب نجمه گوید: من هنگام بارداری به پسرم علی، احساس سنگینی نمی کردم، به هنگام خواب از درون خود، صدای ذکر خداوند می شنیدم به گونه ای که هراسناک می شدم، چون او را به دنیا آوردم دست و پا را بر زمین نهاد ، سر به آسمان بلندکرد و مانند کسی که سخنی می گوید، لب هایش حرکت می کرد.

 حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) چون فرزند خویش را دید ، فرمود: «هنیئاً لک یا نجمه کرامه ربّک» (ای نجمه، بزرگداشت خداوند گرامیت باد.) سپس نوزاد را در پارچه ای سفید پوشانده به حضرت دادند، حضرتش در گوش راست فرزند خویش اذان و در گوش چپ وی اقامه گفت و آب فرات طلبید و با آن از او کام برداشت و به مادرش فرمود: «خُذیهِ فَاِنَّهُ بَقِیّه اللهِ تَعالی فی اَرْضِهِ» (بگیر او را که او باقی مانده الهی در زمین خداوند است.)(1)

 حضرت کاظم (علیه السلام) بعد از تولد امام رضا (علیه السلام) به مادر حضرت رضا (علیه السلام) لقب طاهره یعنی پاکیزه داد.(2)

امام صادق (علیه السلام) در آرزوی دیدار امام رضا (علیه السلام)

 حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) به فرزندان خویش می فرمود:

 این برادر شما علی بن موسی، عالم آل محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) است، در مورد دین خود از او بپرسید و آن چه می گوید حفظ کنید، من از پدرم جعفر بن محمد بارها شنیدم که به من می گفت: «اِنّ عالِمَ آلِ مُحَمَّدٍ لَفی صُلْبِکَ وَ لَیْتَنی اَدْرَکْتُهُ فَاِنَّهُ سَمِیُّ اَمیرِالمُؤْمِنینَ علی» یعنی عالم آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) در نسل توست، ای کاش من او را می دیدم، او همنام امیرالمؤمنین، علی (علیه السلام) است.(1)

 درروایات متعددی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) وامیرالمؤمنین و حضرت صادق (علیه السلام) به وجود آن امام همام و همچنین به شهادت مظلومانه ایشان و مرقد شریف آن حضرت در خراسان و ثواب فوق العاده ی زیارت ایشان اشاره شده است که در فصل شهادت حضرت ذکر خواهد شد.

چرا حضرت رضا (علیه السلام) را رضا نامیدند؟

 بزنطی که از بزرگان اصحاب امام رضا (علیه السلام) و امام جواد (علیه السلام)است گوید: به ابوجعفر، محمد بن علی، امام جواد (علیه السلام) عرض کردم: گروهی از مخالفان شما می پندارند که مأمون به پدر شما لقب رضا را داده است چون ایشان را برای ولایت عهدی خویش پسندیده است، حضرت جواد (علیه السلام) فرمود: به خدا قسم دروغ می گویند و گناه می کنند، بلکه خداوند تبارک و تعالی او را رضا نامید زیرا وی پسندیده ی خداوند عزوجل در آسمان و پسندیده رسول او و ائمه بعد از او (علیهم السلام) در زمین بود.

 پرسیدم: مگر تمامی پدران گذشته شما چنین نبودند؟ فرمود: آری. گفتم: پس چرا پدر شما در میان ایشان رضا نامیده شد؟ فرمود: چون مخالفان او نیز به او رضایت دادند همانند دوستان او، و این امر برای هیچ یک از پدرانش رخ نداد به این جهت آن حضرت در میان ایشان رضا نامیده شد.(1)

 و مؤید همین مسأله است آن که سلیمان بن حفص گوید: موسی بن جعفر (علیه السلام) فرزندش علی را رضا می نامید و (چون می خواست از حضرت یاد کند) می فرمود فرزندم را رضا صدا بزنید، به فرزندم رضا گفتم، فرزندم رضا به من چنین گفت و ...(2)

دوران کودکی و جوانی حضرت رضا (علیه السلام)

 تاریخ در مورد زندگانی (علیهم السلام) در کودکی و جوانی تا حدّ بسیاری سکوت کرده است، زیرا که تاریخ نویسان به حوادث پر آوازه یا افرادی که مورد توجه عموم باشند علاقه مند هستند. نه افراد بی ادّعا و به دور از جنجال و سر و صدا، به ویژه در مورد اهل بیت (علیهم السلام) که بنای حکومت بر مهجور کردن آنان بوده و دانشمندان آن زمان نیز به جهت مخالفت مذهبی سعی در کمرنگ کردن نقش آن ها داشتند . این امر سبب شده است که نسل های آینده از اطلاعات مربوط به زندگانی اهل بیت (علیهم السلام) قبل از امامت و چه بسا بعد از امامت، تا حدّ زیادی محروم بمانند.

 آن چه در تاریخ آمده آن است که حضرت رضا (علیه السلام) در کودکی به شدت مورد توجه پدر گرامی خویش بود، یکی از یاران موسی بن جعفر (علیه السلام) به نام مفضّل گوید: نزد حضرت رفتم، دیدم فرزندش علی در دامن اوست، حضرت او را می بوسید و او را بر دوش خود می نهاد و به خود می چسباند و می فرمود:

 پدرم به فدایت! چه خوش بویی، چه خلق تو پاکیزه و فضل تو آشکار است.

 عرض کردم: فدایت شوم، در دلم نسبت به این کودک، چنان محبتی افتاد که برای هیچ کس جز شما نیفتاده است.

 حضرت فرمود: ای مفضل، او نسبت به من، مثل من است نسبت به پدرم، فرزندانی که برخی از برخی هستند و خداوند شنوا و داناست.

 عرض کردم: آیا او صاحب این امر بعد از شما ست؟ فرمود:

مرجعیت دینی حضرت رضا (علیه السلام) در جوانی

 حضرت رضا (علیه السلام) در جوانی چنان از فضیلت و دانش برخوردار بود که مرجع مردم بود و حضرت کاظم (علیه السلام) مردم را به ایشان ارجاع می داد و می فرمود: نوشته ی پسرم، نوشته ی من است،  سخنش سخن من و فرستاده ی او فرستاده ی من است، هرچه بگوید همان حق است.(1)

 روزی شخصی به حضرت کاظم (علیه السلام) عرض کرد: سؤالی دارم. حضرت فرمود: از امام خود بپرس. پرسید: منظور شما کیست؟ من به جز شما امامی نمی شناسم! حضرت فرمود: او پسرم علی است، من کنیه خودم - ابوالحسن- را به او بخشیده ام.(2)

 ابن حجر از علما عامه گوید: «کان یفتی فی مسجد رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) و هو ابن نیّف و عشرین سنه»(3) یعنی حضرت رضا (علیه السلام) درحالی که بیست و چند سال بیشتر نداشت در مسجد رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) فتوا می داد.

 ذه_بی یکی دیگر از علمای عامه گوید: حضرت رضا (علیه السلام) در ایام مالک بن انس یکی از فقهای اربعه اهل سنت - در حالی که جوان بود فتوا می داد.(4)

عظمت والای حضرت رضا (علیه السلام) در پیشگاه الهی

 حضرت جواد (علیه السلام) می فرماید: یکی از اصحاب حضرت رضا (علیه السلام) بیمار شد (و در حال احتضار بود) حضرت (علیه السلام) به عیادت ایشان آمد و از او پرسید: چگونه ای؟ گفت: حالم به شدت وخیم است، مرگ را می بینم، حضرت فرمود: مرگ را چگونه یافتی؟ گفت: بسیار سخت و دردناک.

ایشان ادامه دادند: این در آغاز است و برخی از حالات خودش را به تو نشان داده است. مردم دو گروهند: گروهی با مرگ راحت می شوند و گروهی، مردم از دست آن ها راحت می شوند. ایمان به خدا و به ولایت را تجدید کن (اقرار به شهادتین و ولایت کن) تا راحت شوی.

 آن مرد این کار انجام داد، سپس گفت: ای پسر رسول خدا3 اینک فرشته های پروردگارم با درودها و تحفه ها بر شما سلام می کنند و مقابل شما ایستاده اند، اجازه بدهید بنشینند.

 حضرت فرمودند: ای ملائکه پروردگار، بنشینید. سپس حضرت به آن مریض فرمود: از ملائکه بپرس آیا آن ها دستور دارند که در حضور من بایستند؟

 مریض پرسید، آن ها گفتند: اگر همه فرشته های خداوند در حضور شما باشند، به احترام شما خواهند ایستاد و تا شما اجازه ندهید نخواهند نشست، خداوند به آن ها این چنین دستور داده است.

 سپس آن مریض در حالی که چشم هایش را بسته بود گفت: سلام بر تو ای سفیر الهی این شمایی که مقابل من متمثل هستی با حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) و دیگر ائمه (علیهم السلام) و این چنین جان داد.(1)

فرزند سرزمین غربت

 شیخ صدوق رحمه الله روایت کند که مردی از صالحان ، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را در خواب دید و عرض کرد: یا رسول الله! کدام یک از فرزندان شما را زیارت کنم؟ ح_ضرت فرمود: برخی از فرزندانم نزد من می آیند در حالی که مسموم اند و برخی در حالی که کشته شده اند. عرض کردم: با این همه پراکندگی مکان های ایشان، من کدام یک را زیارت کنم؟

 حضرت فرمود: آن که به تو نزدیک تر است و در سرزمین غربت مدفون است، عرض کردم. رضا را می گویید؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود بگو: صلی الله علیه، بگو: صلی الله علیه، بگو: صلی الله علیه.(1)

سیره ی عبادی حضرت رضا (علیه السلام)

 عنایت به عبادت و وقت نهادن برای عبادت ها و اذکار و ادعیه ی خاص در شبانه روز، یکی از برنامه های اهل بیت (علیهم السلام) بوده است که هرگز با وجود مراجعات مردم ، تدریس و اشتغالات و گرفتاری های گوناگون از آن غافل نبوده اند و این درس بزرگی است برای پیروان ایشان.

 اینک به پاره ای از سیره ی عبادی حضرت رضا (علیهم السلام) می پردازیم.

 1. بعد از نماز صبح به سجده می رفت و تا طلوع آفتاب در سجده بود.

 2. گاهی که فرصت و فراغتی بود در شبانه روز هزار رکعت نماز می خواند.

 3. بعد از نماز همواره سجده شکر به جا می آورد.

 4. چنان با قرآن مأنوس بود که همه سخن و پاسخ و مثال های او قرآنی بود.

 5. در هر سه روز، یک ختم قرآن می کرد و می فرمود: اگر بخواهم در کمتر از این ختم می کنم، ولی به هر آیه ای می رسم تأمل می کنم که در کجا و چه زمانی نازل شده است.

 6. خوابش در شب اندک بود و بیشتر شب ها را شب زنده داری می کرد.

 7. بسیار روزه می گ_رف_ت و روزه س_ه روز در ه_ر ماه از او ف_وت نمی شد.

 8. در دعاهای خویش اول صلوات می فرستاد و ذکر صلوات را در نماز و غیرنماز بسیار می گفت.

برنامه ی عبادی حضرت رضا (علیه السلام) در سفر خراسان

نماز اول وقت حضرت رضا (علیه السلام)

 حضرت رضا (علیه السلام) به نماز اوّل وقت بسیار اهمیت می داد، چراکه نماز اوّل وقت رمز هوشیاری و دینداری و توجه فرد مسلمان به خداوند و معنویات است و کسانی که مقید به نماز اول وقت باشند معمولاً از نظر دینی و معنوی در رتبه والایی قرار می گیرند.

 در جلسه ای عمران صائبی دانشمند معروف آن زمان با حضرت رضا (علیه السلام) به گفتگو می پرداخت و بحث به جای حساس رسیده بود، که ناگاه حضرت رضا (علیه السلام) از جای برخاست و به مأمون - که ناظر بر جلسه بود - فرمود: وقت نماز است، عمران گفت: قلبم نرم و آماده شده است(برای پذیرش اسلام) پاسخ مرا قطع نکن. حضرت فرمود: نماز می خوانم و برمی گردم.(1)

 در حدیث دیگری ابراهیم بن موسی می گوید: از حضرت رضا (علیه السلام) درخواستی کردم که به من وعده اجابت داد تا آن که روزی حضرت برای دیدار برخی علویون خارج شد. در میان راه وقت نماز شد، حضرت - از مرکب - فرود آمد، کسی جز من و ایشان نبود. به من فرمود: اذان بگو، عرض کردم: صبر کنید تا اصحاب بیایند، فرمود: خدا تو را مشمول مغفرت قرار دهد، نماز را بی جهت از اول وقت به آخر وقت، به تأخیر نینداز، همیشه اول وقت نماز بخوان. من اذان گفتم و نماز خواندیم. بعد از نماز عرض کردم: ای پسر پیامبر! مدتی است از وعده شما می گذرد

سیره ی اجتماعی و آداب معاشرت حضرت با مردم

جود و سخاوت حضرت رضا (علیه السلام)

امام (علیه السلام) در سخاوت و عنایت به فقراء یگانه ی دوران بود.یک سال در روز عرفه تمام اموال خویش را بخشید، فضل بن سهل گفت: این زیان و خسارت است، حضرت فرمود: هرگز چیزی را که با آن پاداش و بزرگواری به دست آوردی، زیان حساب نکن(1).

 روزی مردی به حضرت گفت: به مقدار مروّت خود به من عطا کن، حضرت فرمود: نمی توانم، گفت: به مقدار مروّت من به من عطا کن، حضرت فرمود: این را می توانم، سپس دستور داد دویست دینار به او بدهند.(2)

عنایت و توجه ویژه حضرت رضا (علیه السلام) به نیازمندان

 یکی از اموری که در دین اسلام بسیار به آن تأکید شده است، مسأله توجه و کمک به نیازمندان و برآوردن حوایج ایشان است، به ویژه وقتی درخواست می کنند. آیات قرآن و دستورات معصومان (علیهم السلام)سرشار از تأکید بر این نکته و بیان فضیلت و آداب خدمت به نیازمندان است.

 مروری کوتاه بر سیره ی حضرت امام رضا (علیه السلام) انسان را با این حقیقت آشنا می کند که حضرت عنایت ویژه ای به خدمت و کمک به نیازمندان داشته است.

 معمر بن خلاد گوید: حضرت رضا (علیه السلام)چون مشغول غذا خوردن می شد، ظرفی کنار سفره می نهاد و از بهترین غذای حاضر جدا می کرد و دستور می داد به فقرا بدهند...(1)

 بزنطی که از اصحاب خاص حضرت رضا (علیه السلام)است می گوید: حضرت رضا (علیه السلام) در نامه ای به امام جواد (علیه السلام) (که در مدینه بودند) فرمود ای ابا جعفر، به من خبر رسیده است که خدمتکاران، تو را از در کوچک (فرعی) بیرون می برند (تا مردم از تو تقاضا نکنند) این به جهت بخل آن ها ست که می خواهند از تو خیری به کسی نرسد، از تو می خواهم به حق من بر تو که ورود و خروج تو جز از در بزرگ (اصلی) نباشد، وقتی بیرون می روی، طلا و نقره - درهم و دینار که پول رایج آن زمان بوده است - با خود بردار و به هرکه درخواست کند، عطا کن،  به

حفظ آبرو و حیثیت نیازمندان

 حضرت رضا (علیه السلام) درمجلس حاضر بود و عدّه زیادی نزد ایشان بودند و از احکام شرعی می پرسیدند، ناگاه مردی بلند قد و گندمگون وارد شد. سلام کرد و گفت: ای پسر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) من از دوستان شما و پدران و اجداد شما هستم، (از خراسان)به حج آمدم،  آذوقه ام تمام  و درمانده شدم، اگر صلاح می دانی مرا روانه شهرم نما، وقتی به وطنم رسیدم آن چه شما داده ای از جانب شما صدقه می دهم زیرا من مستحق صدقه نیستم. حضرت فرمود: بنشین، رحمت خدا بر تو؛ سپس به کار مردم پرداخت تا آن که مجلس خلوت شد و سه نفر باقی ماندند. حضرت از آن ها اجازه گرفت و به اندرونی رفت، پس از مدتی آمد و بدون آن که خود را نشان دهد دست مبارک را از بالای در خارج کرد و فرمود: آن مرد خراسانی کجاست؟ عرض کرد: این جا هستم. فرمود: این دویست دینار را بگیر و برای مخارج و توشه خود استفاده کن و مواظب باش و از جانب من نیز لازم نیست صدقه بدهی، برو تا تو را نبینم و مرا نبینی! و آن مرد رفت.

 سپس حضرت بیرون آمد، یکی از حاضران گفت: فدایت شوم، شما که زیاد عطا و لطف نمودی، چرا صورت خود را از او پنهان کردی؟ فرمود: تا مبادا ذلّت سؤال را در صورتش ببینم! مگر نشنیده ای حدیث رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) را که فرمود: آن که کار نیک را مخفیانه انجام دهد مانند هفتاد حج است! و آن که گناه را آشکار انجام دهد رها شده است وآن که گناه را مخفی انجام دهد آمرزیده است.

سیره ی حضرت رضا (علیه السلام)با زیردستان

 از مظاهر اخلاق زیبا و محبت آمیز حضرت رضا (علیه السلام)، توجه ایشان به خدمتکاران و بردگان است که ضمن نشان دادن تواضع فوق العاده ایشان که روش اهل بیت (علیهم السلام) است، از روحیه و عاطفه ی والای حضرت نسبت به زیردستان و ضعیفان حکایت می کند.

 1. حضرت به عبادت و معنویت خدمتکاران خود توجه داشت. به گونه ای که کسی را گماشته بود تا آن ها را برای نماز شب بیدار کند.(1)

 2. نسبت به آزادی بردگان عنایت داشت به گونه ای که نوشته اند: حضرت هزار برده را آزاد کرده است.(2)

 3. یکی از اهالی بلخ می گوید: با حضرت رضا (علیه السلام) در سفر خراسان همراه بودم،  روزی سفره ای انداخت و تمامی خدمتکاران را با هر مرتبه ای که بودند سر سفره جمع کرد، عرض کردم: فدایت شوم، ای کاش برای این ها سفره ای جدا می انداختی؟ حضرت فرمود: بس کن: اِنَّ الرَّبَّ تَبارَکَ تَعالی واحِدٌ وَالأُمَّ واحِدهٌ وَالأَبَ واحِدٌ وَالْجَزاءَ بِالْأَعمال. یعنی: همانا پروردگار ما یکی و مادر ما یکی و پدرمان یکی است وپاداش به اعمال است.

 4. از جمله صفات ارزنده ی حضرت این بود که مراعات آرامش زیردستان را در وقت غذا می کرد،  دو نفر از خدمتکاران حضرت به نام های یاسر و نادر گویند: حضرت رضا (علیه السلام) به ما

لطف و عنایت امام رضا (علیه السلام) نسبت به شیعیان

 امام در نظر شیعه همچون پدر مهربانی است که پیوسته در پی صلاح و خیرخواهی فرزندان خویش است؛ هم چنان که حضرت رضا (علیه السلام)فرمود: الِأمامُ الأَنیسُ الرَّفیقُ وَ الوالِدُ الشَّفیق والأَخُ الشقیق وَالْأُمّ الْبَرَّهُ بِالْوَلَدِ الصَّغیر(1) یعنی امام همدمی مهربان و پدر و برادر دلسوز و مادر خیرخواه به فرزند کوچک خویش است. و این گونه است که ما حضرت رضا (علیه السلام) را امام رئوف می دانیم زیرا پیوسته الطاف حضرت، شامل حال شیعیان می باشد.

 عبدالله بن ابان که مورد توجه حضرت رضا (علیه السلام)بود، گوید: به حضرت عرض کردم: برای من و خانواده ام دعا کنید. حضرت فرمود: مگر دعا نمی کنم! به خدا سوگند که اعمال شما هر روز و شب بر من عرضه وگزارش می شود. عبدالله گوید: من این مطلب را بزرگ شمردم  تعجب کردم حضرت فرمود: آیا کتاب خداوند عزوجل را نخوانده اید: «وَ قُلْ اعْمَلُوا فسَیَرَی اللهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُه وَ الْمُؤمِنون» یعنی: تلاش کنید، که خدا و رسول او و مؤمنان، کردار شما را خواهند دید. سپس حضرت فرمود: به خداوند سوگند که آن مؤمن علی بن ابی طالب (و فرزندان معصوم او) است(2)

 شخصی به نام موسی بن سیّار گوید: با حضرت رضا (علیه السلام) بودم (در سفر به خراسان) نزدیک شهر طوس، چون دیوارهای شهر نمایان شد، صدای نوحه و عزا شنیدم، به دنبال صدا رفتم،

عظمت شخصیت حضرت رضا (علیه السلام) در کلام بزرگان

اگرچه مقام امامت حضرت رضا (علیه السلام) برای آگاهی یافتن از عظمت والای آن امام کافی است، اما بیان پاره ای از کلمات بزرگان در این موضوع تأثیر بسزایی در اذهان عمومی دارد.

 مأمون عباسی که خود از نظر علم و دانش جایگاه به سزایی داشته است، با آن که از دشمنان حضرت به حساب می آید، در مورد حضرت گوید: ما اَعْلَمُ اَحَداً اَفْضَلُ مِنْ هذا الرَّجلِ - یعنی الرضا (علیه السلام)- عَلی وَجْهِ الأَرْضِ؛ یعنی من کسی را برتر از این مرد یعنی حضرت رضا (علیه السلام)بر روی زمین نمی شناسم.(1)

 جمال الدین احمد بن علی نسّابه معروف به ابن عنبة گوید: امام رضا (علیه السلام) که کنیه اش اباالحسن است، بین فرزندان ابوطالب در زمان خودش مانند نداشت.(2) و ذهبی که انحراف او از اهل بیت (علیهم السلام) معروف است، در مورد حضرت رضا (علیه السلام) گوید: او سرور بنی هاشم در زمان خویش و بردبارترین و عاقل ترین آن ها بود...(3)

 اباصلت هروی که خود از اعلام زمان خویش است گوید: ندیدم کسی را که از علی بن موسی الرضا (علیه السلام) داناتر باشد، هیچ دانشمندی حضرت را ندید مگر آن که همین شهادت من را گواهی داد... .(4)

 ابو نواس از شعرای نامدار عصر حضرت رضا (علیه السلام) است.

سپس اشعاری  به این مضمون سرود:

 قیل لی انت اوحد الناس طرّاً

فی فنون من الکلام النّبیه

 لک فی جوهر الکلام بدیع

یثمر الدّرّ فی یدی مجتبیه

 فعلام ترکت مدح ابن موسی

والخصال الّتی تجمّعن فیه

 قلت لااهتدی لمدح امام

کان جبرئیل خادماً لابیه

 خلاصه ی سخن او این است که به من می گویند تو که سخنور بی همتایی هستی، چگونه مدح حضرت رضا (علیه السلام) را با وجود صفات والای او کنار گذاشته ای؟ من گفتم، نمی توانم مدح امامی را بگویم که جبرئیل خدمتگزار پدر او بوده است.(1)

 روزی حضرت رضا (علیه السلام) در حالی که بر استر چالاکی سوار بود، بیرون آمد. ابونواس نزدیک شد و سلام کرد و گفت: ای پسر پیامبر، در مورد شما اشعاری گفته ام، دوست دارم بشنوی. حضرت فرمود: بگو، ابونواس سه بیت از اشعار خویش را خواند از جمله:

مقام و شخصیت علمی حضرت رضا (علیه السلام)

 هر شیعه ی آگاهی می داند که علوم اهل بیت (علیهم السلام)از علم بی پایان الهی سرچشمه می گیرد و خداوند متعال به ایشان چنان دانشی داده است که به هیچ فردی به جز پیامبر اکرم3نداده است.

 ائمه ی اطهار (علیهم السلام)تمامی علوم پیامبران مرسل و ملائکه مقرّب را دارا هستند.(1) اخبار آسمان ها و زمین نزد آن هاست(2) و به طور کلّی ایشان خزانه داران علوم الهی هستند و هیچ چیزی نیست که مورد نیاز مردم باشد و از آن ها پنهان بماند.(3) ولی شرایط خاص هر امام و دستور العملی که از جانب خداوند برای آن ها به اقتضای فرصت های هر زمان صادر شده بود، سبب می شد که برخی از ایشان مجال بیان دین و اظهار علوم گسترده خویش را بیشتر داشته باشند، همانند حضرت امیر، امام باقر ، امام صادق و از جمله حضرت رضا (علیهم السلام) که سه جریان مهم سبب شد، سیلاب دانش از حضرت رضا (علیه السلام) به سوی جامعه ی اسلامی سرازیر شود.

 اوّل: فتنه ی واقفیّه و شبهاتی که اینان در امامت حضرت رضا (علیه السلام)مطرح کردند و ایشان با پاسخ های عمیق خویش، مردم را هدایت می نمود.

 دوّم: هلاکت برامکه در سال چهارم امامت حضرت که سبب شد یکی از مهم ترین دشمنان اهل بیت (علیهم السلام) در دستگاه هارون

نمونه هایی از پاسخ های حکیمانه حضرت رضا (علیه السلام)

 گرچه سخنان حکیمانه و پاسخ های کوبنده ی حضرت بسیار فراوان است، اما برای نمونه به برخی موارد اشاره می شود.

 ابراهیم بن محمد از حضرت پرسید: چرا خداوند فرعون را غرق کرد، با آن که ایمان آورد؟ حضرت فرمود: چون هنگام دیدن عذاب، ایمان آورد و ایمان در آن لحظه مقبول نیست.(1)

 اباصلت هروی پرسید: چرا خداوند همه را در زمان نوح غرق کرد، با آن که در میان آنان بی گناهان و اطفال نیز بودند؟ حضرت فرمود: بچه ها درمیان آن ها نبودند، چهل سال بود که نسل آن ها منقطع شده بود؛ عده ای به جهت تکذیب و عدّه ای به جهت رضایت به تکذیب، هلاک شدند هرکه غایب باشد از امری و راضی باشد، همچون شاهدی است که آن کار را انجام داده باشد.(2)

 ابن سِکّیت(یعقوب بن اسحاق) از حضرت پرسید: چرا خداوند موسی (علیه السلام) رابا عصا و نورانی بودن دست و ابزار سحر فرستاد و عیسی (علیه السلام) را با طِب و محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) را با کلام؟ حضرت فرمود: در زمان موسی (علیه السلام) سحر غالب بود و در زمان عیسی (علیه السلام) نیازهای پزشکی و در زمان پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) خطبه ها و سخنان؛ وی گفت: به خدا که مانند تو را هرگز ندیده ام، حجّت خدا امروز بر مردم چیست؟ فرمود: عقل است که به وسیله آن راستگوی بر خدا از دروغگو شناخته می شود، ابن سکیت گفت:

آگاهی حضرت رضا (علیه السلام) از زبان های گوناگون

2. آشنایی حضرت رضا (علیه السلام) به زبان پرندگان و حیوانات

 جلوه های متعددی از آگاهی حضرت رضا (علیه السلام) نسبت به زبان حیوانات به ثبت رسیده است که به برخی از آن ها اشاره می شود. سلیمان بن جعفر گوید: نزد حضرت رضا (علیه السلام) در باغ بودم که ناگاه گنجشکی نزد حضرت آمد و شروع کرد به سروصدا. حضرت فرمود: می دانی چه می گوید؟ عرض کردم: نه، خدا و رسول او و فرزند رسول او داناترند. فرمود: می گوید ماری می خواهد جوجه های او را بخورد. این عصا را بردار و به این خانه برو و مار را بکش. وی گوید: داخل خانه شدم، دیدم ماری در حال حرکت بود، آن را کشتم.(1)

 شخصی به نام هارون بن موسی گوید: با حضرت رضا (علیه السلام) در صحرایی بودم که اسب حضرت صدا کرد، ایشان (دهنه) اسب را رها کرد، اسب رفت و (در گوشه ای) ادرار و مدفوع کرد و آمد. حضرت رضا (علیه السلام)(که متوجه تعجب راوی شده بود) به من نگاه کرد و فرمود: هیچ چیز به (جناب) داوود (پیامبر الهی) داده نشده مگر این که به محمد و آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) بیشتر از آن داده شده است.(2){ اشاره به این که داوود پیامبر (علیه السلام) زبان حیوانات را  می دانست، پس آگاهی ما تعجّب ندارد.}

3. دانش گسترده ی حضرت در علوم غیبی

 گوشه ای از دریای علوم حضرت رضا (علیه السلام) در خبرهای غیبی بسیار فراوانی که حضرت داده، جلوه گر می باشد که به بخشی از آن اشاره می شود:

از هارون به من صدمه ای نمی رسد!

 حضرت مکرر اشاره می کرد که از هارون به من صدمه ای نمی رسد. هنگامی که به حضرت خبر دادند عیسی بن جعفر به هارون تذکر داده و سوگند خورده است مدّعی امامت را بعد از موسی بن جعفر به قتل برساند، و علی بن موسی به جای پدر نشسته و مدعی امامت است و هارون پاسخ منفی داده است، حضرت فرمود: از هارون به من صدمه ای نخواهد رسید.(1) و چون به آن حضرت گفته شد: شما به عنوان امام شناخته شده و خود را مشهور کرده اید، از شمشیر هارون خون می چکد؟! فرمود: جواب من همان است که رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: اگر ابوجهل یک مو از سر من کم کند، گواه باشید که من پیامبر نیستم؛ من نیز می گویم: اگر هارون یک مو از سر من کم کند، شاهد باشید که من امام نیستم. و در حدیث دیگر وقتی به حضرت در مورد هارون هشدار دادند، فرمود: هرچه می خواهد تلاش کند او راهی بر من ندارد!(2)

پیشگویی های گوناگون

 حضرت خبر دا د به این که عبدالله (یعنی مأمون) محمد (یعنی امین) را خواهد کشت و چون راوی با تعجب پرسید، عبدالله پسر هارون، محمد پسر هارون را می کشد؟! فرمود: آری عبدالله که در خراسان است محمد بن زبیده را که در بغداد است، خواهد کشت و همین گونه نیز شد...(1) و چون فرزند حضرت صادق (علیه السلام)علیه مأمون در مکه قیام کرد، حضرت به او فرمود: ای عمو! پدر و برادرت را تکذیب نکن، این کار سرانجام ندارد و پایان نمی پذیرد، و همین گونه شد و اندکی بعد، وی از سپاه مأمون شکست خورد و خود را خلع کرد.(2)

 روزی جعفر بن علی علوی با وضع نامناسب از کنار عده ای از جوانان بنی هاشم گذشت. آن ها او را به جهت ظاهر نامناسب او تحقیر کردند، حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: به زودی او را با مال زیاد و پیروان فراوان خواهید دید، حدود یک ماه نگذشت که والی مدینه شد و وضع او نیکو گشت.(3)

آگاهی حضرت رضا (علیه السلام) از فرزندان در رحم مادران

 شخصی به امام رضا (علیه السلام)گفت: وقتی - از کوفه - می آمدم همسرم باردار بود، از خداوند بخواهید فرزندش پسر باشد؛ حضرت فرمود: پسر است نامش را عمر بگذار!

 وقتی به کوفه آمد، دید پسری برایش متولد شده است و نامش را علی گذارده اند. وی گوید: من به جهت سخن امام رضا (علیه السلام) نامش را عمر گذاردم، همسایه من(که از مخالفان بود) گفت: من دیگر سخن کسی را در مورد رافضی بودن تو نمی پذیرم!(1)

روزی حضرت رضا (علیه السلام) به عیادت عموی خویش محمد بن جعفر که در حال احتضار و جان دادن بود، رفت. مشاهده نمود که عموی دیگرشان به نام اسحاق بن جعفر و عده ای کنار وی می گریند. حضرت با تبسّمی معنی دار از مجلس خارج شد به گونه ای که حاضران تعجب کردند.

 حضرت فرمود: تبسم من از این جهت بود که محمد بن جعفر بهبودی می یابد و اسحاق بن جعفر که اکنون بر او می گریند، خواهد مرد و محمد بن جعفر بر او می گرید! و همان گونه شد که حضرت فرموده بود.(2)

 شخصی به نام حسن بن موسی که دو نفر از کنیزانش باردار بودند، در نامه ای از حضرت تقاضا کرد که دعا کند آن ها پسر

آگاهی حضرت رضا (علیه السلام) از کیفیت شهادت و محل دفن خویش

 حضرت مکرر در مورد شهادت خویش به وسیله ی مأمون و چگونگی آن خبر داده بود که مشروح آن در فصل شهادت ایشان خواهد آمد؛ اینک به پاره ای از آن اشاره می کنیم.

 گاهی می فرمود: من به سفری می روم - خراسان - که از آن برنمی گردم(1) و چون مأمون حضرت را برای ولایت عهدی از مدینه به خراسان احضار کرد، راوی می گوید: حضرت برای وداع با رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) به حرم آمد و با صدای بلند می گریست. به حضرت سلام کردم و ولایت عهدی را تبریک گفتم. فرمود: مرا از کنار جدم رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)بیرون می برند و من در غربت خواهم مرد و کنار هارون دفن خواهم شد.(2) و به همین جهت بود که هنگام خروج از مدینه دستور داد تا بر او بگریند.(3)

 چون مأمون در ظاهر به حضرت رضا (علیه السلام) اظهار علاقه می نمود و از امامت علی (علیه السلام)در محافل دفاع می کرد، حضرت رضا (علیه السلام) به دوستان خود می فرمود: مأمون با سخنان خود شما را فریب ندهد، به خدا سوگند مرا کسی جز او نمی کشد. و من چاره ای ندارم جز آن که آن چه مقرّر شده است، انجام شود.(4)

 در جریان دیگری راوی می گوید: دیدم هارون - خلیفه عباسی - از یک در مسجد الحرام بیرون آمد و حضرت رضا (علیه السلام) از در دیگر و حضرت فرمود: یا بُعْدَ الدّارِ وَ قُرْبَ الْمُلْتَقی اِنَّ

اقدامات فرهنگی حضرت رضا (علیه السلام)

1. مقابله با غلوّ و غالیان

 از جمله آفات بزرگ در میان پیروان اهل بیت (علیهم السلام) کسانی بوده و هستند که ایشان را از مرتبه والای خویش بالاتر برده و در مورد ایشان غلوّ کرده، و معتقد به ربوبیت یا نبوّت یا برخی صفات الهی برای ایشان شده اند. این گروه همواره در میان شیعه و ائمه (علیهم السلام)مطرود بوده اند. حضرت صادق (علیه السلام) فرمود: مواظب جوانان خود باشید تا غالیان آن ها را فاسد نکنند « فَاِنَّ الْغُلاه شَرُّ خَلْقِ اللهِ یُصَغِّرونَ عَظَمَهَ اللهِ وَ یَدَّعُونَ الرُّبوبِیَّهَ لِعِبادِالله... » همانا غالیان بدترین خلق خدا هستند آن ها عظمت خداوند را کوچک و ربوبیّت را برای بندگان خدا ادعا می کنند، به خدا سوگند که غالیان از یهود و نصاری و مجوس و مشرکان بدترند...(1)

 لذا حضرت رضا (علیه السلام) نیز به مبارزه با این گروه که در زمان حضرت فعالیت می کردند، پرداخت.

 در حدیثی حضرت رضا (علیه السلام) روایتی را با ذکر سند از پدر و اجداد خویش از رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)نقل کرده اند که حضرت فرمود: مرا از حقی که دارم بالاتر نبرید، همانا خداوند تبارک و تعالی مرا بنده خود قرار داد قبل از آن که پیامبر قرار دهد؛ سپس حضرت آیه 79 و 80 سوره مبارکه آل عمران را قرائت نمود. و ادامه داد که علی (علیه السلام) فرموده است: یَهْلِکُ فَیّ اِثنان وَ لاذَنْبَ لی مُحِبٌّ مُفْرِط وَ مُبْغِضٌ مُفَرِّط؛ در مورد من دو نفر هلاک می شوند و من بی گناهم: دوستی که زیاده روی می کند و (دیگری) دشمنی که کوتاهی می کند؛ سپس حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: و ما نزد

2. مبارزات حضرت رضا (علیه السلام) با فرقه صوفیه

 یکی از فرقه هایی که در جامعه اسلامی، در قرن اوّل هجری، توسط فردی به نام ابوهاشم کوفی پدید آمد، فرقه صوفیه بود که در پوشش زهد و دوری از دنیا، بدعت هایی را در دین ایجاد کردند و دارای افکار و اعمال ویژه ای بودند.

 اینان از همان نخست از مکتب اهل بیت (علیهم السلام) منحرف بودند و ائمه (علیهم السلام)نیز به شدت به مبارزه با آن ها پرداخته و پیروان خود را از نزدیک شدن به ایشان برحذر داشته اند. از جمله حضرت رضا (علیه السلام) نیز شیعیان را از خطر این گروه آگاه کرد و فرمود: هیچ کس معتقد به صوفی گری نمی شود مگر برای فریب یا گمراهی یا حماقت و چه بسا برخی همه این امور را داشته باشند.(1)

 و فرمود: هرکه صوفیه نزد او یاد شوند و با زبان و دلش آن ها را انکار ن_کند، از ما نیست و ه_رک_ه آن ها را انکار کند، گویا با کفار در مقابل رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) جهاد کرده است.(2)

 روایات در مذمت این گروه منحرف از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه اطهار (علیهم السلام) فراوان است و شیعه امامیه از زمان ائمه اطهار (علیهم السلام) پیوسته بر بطلان مذهب تصوّف اجماع داشته(3) و بر ردّ ایشان کتاب ها نوشته است.

 و حضرت صادق (علیه السلام) صوفیه را دشمنان اهل بیت (علیهم السلام) خواند و کسانی را که به آنان متمایل شوند محشور با ایشان شمرد

3. حضرت رضا (علیه السلام) و اهمیت امام از دیدگاه اهل بیت (علیهم السلام)

 از جمله اقدامات فرهنگی مهم حضرت رضا (علیه السلام) نشر عقیده شیعه در مورد امام و امامت می باشد، زیرا بسیاری از مخالفان در مورد امام، چنان عقاید سطحی دارند که مقام و جایگاه امام را، حتّی از انسان های معمولی پایین تر می آورند، و هیچ گناهی را مانع امامت یا اطاعت از او نمی دانند، لذا حض_رت رض_ا (علیه السلام) به تروی_ج عقی_ده اه_ل ب_ی_ت (علیهم السلام) در ای_ن ب_اره همت گماشت. از امام رضا (علیهم السلام) مکرر در مورد لزوم امام در روی زمین پرسیده شد که حضرت فرمود: زمین خالی از امام نمی شود وگرنه اهل خود را فرو می برد و همچنین می فرمود: اگر یک چشم بر هم زدن زمین از حجت خالی باشد، اهل خود را فرو می برد.(1)

 حضرت در مورد نشانه های امام فرمود: امام دارای علامت هایی است؛ این که داناترینِ مردم و بهترین داور و باتقواترین و بردبارترین و شجاع ترین و سخاوتمندترین و عابدترین مردم است، ختنه کرده متولد می شود و پاکیزه است، او از پشت سر می بیند آن گونه که از جلو می بیند... از مردم به مردم سزاوارتر و از پدران و مادرانشان به آن ها دلسوزتر است، تواضعش در مقابل خداوند عزّوجل از همه بیشتر و از همه نسبت به امر و نهی الهی کوشاتر است، دعایش مستجاب است به گونه ای که اگر بر صخره ای دعا کند، دو نیم شود... .(2)

 در حدیث دیگری فرمود: امام به وسیله روح القدس تأیید می شود،  میان او و خداوند ستونی است از نور که اعمال مردم

4. حضرت رضا و امیرالمؤمنین (علیه السلام)

چهل حدیث از حضرت رضا (علیه السلام) در فضیلت امیرالمؤمنین (علیه السلام)

 1. حضرت از رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت کرد که فرمود: یا علی، تو قسمت کننده بهشت و جهنم هستی، در بهشت را می زنی و بی حساب وارد بهشت می شوی.(1)

 2. از رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت کرد که فرمود: مَثَل خاندان من میان شما مَثَل کشتی نوح است، هرکه سوار شد، نجات یابد و هرکه جا ماند، به آتش انداخته شود.(2)

 3. از رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت نمود که فرمود: خشم خدا و خشم رسول او شدید است بر کسی که خون من را بریزد و مرا در مورد عترت من بیازارد.(3)

 4. از رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت نمود که فرمود: نزدیک است که دعوت حق را پاسخ گویم، من در میان شما دو چیز گرانبها می گذارم یکی بزرگ تر از دیگری است؛ کتاب خدا که ریسمانِ کشیده از آسمان به زمین است؛ عترت و اهل بیت من، بنگرید که پس از من با آن دو چه می کنید؟(4)

 5. از رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت نمود که فرمود: حسن و حسین دو سرور جوانان بهشت هستند و پدر آن ها، از آن ها بهتر است.(5)

 6. از رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت نمود که فرمود: وای بر ستمکاران نسبت به خاندان من، گویا آن ها را فردا با منافقان در طبقه زیرین

5. حضرت رضا (علیه السلام) و حضرت فاطمه (علیهاالسلام)

 از روایات متعدد بر می آید که حضرت رضا (علیه السلام) عنایت داشته است تا یاد و نام مادرشان و فضایل ایشان را برای مردم بازگو نمایند. به برخی از این روایات اشاره می کنیم.

 حضرت رضا (علیه السلام) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت کرد که فرمود: دخترم فاطمه، روز قیامت در حالی محشور می شود که با او لباس هایی است رنگین از خون؛ او به پایه ای از پایه های عرش چنگ می زند و عرض می کند: ای دادگر، میان من و قاتل فرزندانم حکم نما. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)  فرمود: به خدای کعبه سوگند که خداوند متعال به نفع دخترم داوری می کند و همانا خداوند با خشم فاطمه خشمگین می شود و با رضای او راضی می گردد.(1)

 در روایت دیگری حضرت رضا (علیه السلام) از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل کرد که فرمود: فرشته ای نزد من آمد و گفت: ای محمد، خداوند به تو سلام می رساند و می فرماید: من فاطمه را به علی تزویج کردم و دستور دادم درخت طوبی را که دُرّ و یاقوت و مرجان بردارد، و اهل آسمان از آن شاد گشته اند،  و به زودی از این دو، دو سرور جوانان بهشت متولّد می شود که زینت اهل بهشت هستند. مژده باد تو را یا محمد! که تو برترین، اولین و آخرین هستی.(2)

حضرت رضا (علیه السلام)از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)روایت کرد که فرمود: چون روز قیامت شود، منادی ندا می کند ای مردم! چشم ها را فرو بندید تا فاطمه دختر محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) عبور کند.(3)

6. حضرت رضا و امام حسین (علیه السلام)

حضرت رضا (علیه السلام) و زیارت امام حسین (علیه السلام)

- حضرت رضا (علیه السلام) عنایت خاصی به دعوت مردم به زیارت سی_دالش_هدا (علیه السلام) و گ_ریه بر ح_ضرت و ت_وجه به ایشان داشته اند که نمونه هایی از آن ذکر می شود.

- حضرت رضا (علیه السلام) از امام صادق (علیه السلام) روایت نمود که فرمود: آن زمانی را که زائران حسین (علیه السلام) در زیارت می گذرانند، از عمرشان حساب نمی شود.

 -  حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: هرکه حسین بن علی (علیه السلام)را با شناخت حق او زیارت کند، از کسانی است که هم صحبت خداوند در بالای عرش او می باشند و سپس حضرت این آیه را تلاوت نمود: اِنَّ الْمُتَّقینَ فی جَنّاتٍ وَ نَهَرٍ فی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلیکٍ مُقْتَدِر.(1)

- گاهی می فرمود: هرکه قبر ابی عبدالله را در کنار فرات زیارت کند، همچون کسی است که خدا را بالای عرش او زیارت کرده است.(2)

-  گاهی نیز می فرمود: هرکه قبر حسین (علیه السلام) را زیارت کند، حج و عمره کرده است. راوی پرسید: حَجَّة الاسلام از او ساقط می شود؟ فرمود: نه. زیارت امام حسین، حج شخص ضعیف است تا توان یابد به حج بیت الله الحرام برود؛ آیا نمی دانی که خانه خدا را هرروز هفتاد هزار فرشته طواف می کنند و چون شب شود آن ها می روند و گروه دیگر می آیند تا صبح، و همانا قبر

امام رضا (علیه السلام) و تربت سیدالشهداء (علیه السلام)

 مردی می گوید: حضرت رضا (علیه السلام) بسته ی لباسی را از خراسان برایم فرستاد، میان آن ها مقداری خاک بود، به فرستاده حضرت گفتم: این چیست؟ گفت: این خاک قبر حسین (علیه السلام) است، حضرت رضا (علیه السلام) هیچ لباس یا شیئی را نمی فرستد مگر آن که در میان آن، از این خاک قرار می دهد و می فرماید: این خاک امان است با اجازه خداوند.(1)

 و در روایت دیگری وقتی شخصی از بالای سر سید الشهدا تربت قرمز رنگی را برداشت و نزد حضرت رضا (علیه السلام) آورد، حضرت آن را در کف دست مبارک گرفت و بویید؛ سپس گریست به گونه ای که اشک هایش جاری شد و فرمود: این تربت جدّ من است.(2)

امام رضا (علیه السلام) و اهمیّت عزاداری بر سیدالشهداء (علیه السلام)

 حسن بن فضال گوید: حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: هرکه مصایب ما را یاد کند و بر آن چه با ما شده بگرید، در روز قیامت در درجه ما، با ما خواهد بود.  و هر که او را به یاد مصایب ما اندازند و بگرید و بگریاند، چشم او نگرید، آن روز که چشم ها می گرید و هر که در مجلسی نشیند که امر ما در آن زنده می شود، دلش نمیرد. روزی که دل ها می میرد.(1)

اشک های جاری در مصیبت سیدالشهداء (علیه السلام)

امام رضا (علیه السلام) فرمود: محرم، ماهی است که اهل جاهلیت، جنگ را در آن حرام می دانستند، (ولی) خون های ما در آن حلال شمرده شد و حرمت ما هتک گردید و فرزندان و زن های ما اسیر گشتند، در خیمه های ما آتش افکندند و هرچه از اثاث بود، غارت شد و برای پیامبر خدا نسبت به ما هیچ حرمتی مراعات نگردید.

 اِنَّ یَوْمَ الحُسَینِ اَقْرَحَ جُفونَنا وَ اَسْبَلَ دُموعَنا وَ اَذَلَّ عَزیزَنا؛ ....

 همانا روز(مصیبت و قتل) حسین، پلک های ما را (از کثرت اشک) مجروح کرد و اشک ما را سرازیر نمود، عزیز ما را در سرزمین غم و بلا خوار کرد و برای ما تا روز قیامت، غم و بلا به ارث گذارد. فَعَلی مِثْلِ الحُسَینِ فَلْیَبْکِ الباکُونَ فَأِنَّ الْبُکاءَ عَلَیْهِ یَحُطُّ الذُّنوبَ الْعِظامَ؛ (بر همچون حسین باید گریه کنندگان بگریند، همانا گریه بر او گناهان بزرگ را فرو می ریزد.)

 وقتی ماه محرم می شد، کسی امام رضا (علیه السلام) را خندان نمی دید و غم بر او چیره می گشت تا آن که ده روز می گذشت، روز دهم، روز مصیبت و غم و گریه او بود و می فرمود: این روزی است که حسین صلوات الله علیه در آن کشته شد.(1)

گریه بر حسین (علیه السلام)

 ریان بن شبیب گوید: در اول محرم نزد حضرت رضا (علیه السلام) رفتم، فرمود: ای پسر شبیب! آیا روزه داری؟ عرض کردم: خیر؛ فرمود: امروز روزی است که زکریا در آن دعا کرد، سپس فرمود: ای پسر شبیب، محرّم همان ماهی است که اهل جاهلیت در گذشته جنگ و ظلم را به جهت احترام این ماه، حرام می دانستند، ولی این امّت، نه حرمت ماه را شناخت و نه حرمت پیامبر خود را؛ در این زمان، فرزندان پیامبر را کشتند و زنان او را اسیر کردند و اثاث او را به غارت بردند، خداوند ایشان را نیامرزد.

«یابن شبیب اِنْ کُنْتَ باکِیاً لِشَیْئٍ فَابْکِ لِلْحُسَینِ بْنِ علی بْنِ اَبی طالِبٍ (علیه السلام) فَاِنَّهُ ذُبِحَ کَما یُذْبَحُ الْکَبْشُ» ای پسر! شبیب اگر بر چیزی می گریی، بر حسین بن علی بن ابی طالب (علیه السلام) گریه کن که او را مانند گوسفند سر بریدند، همراه او هجده مرد از خاندان او کشته شدند که در روی زمین مانند نداشتند، آسمان ها وزمین های هفتگانه بر قتل او گریستند، چهار هزار فرشته برای کمک به او نازل شدند و چون حضرت را کشته یافتند، نزد قبر او ژولیده و غبار آلود، تا قیام قائم خواهند بود و از یاران وی می باشند و شعار آن ها: یا لثارات الحسین(خونخواهان حسین) است.

 ای پسر شبیب! اگر خوشحال می کند تو را که خداوند عزوجل را بدون گناه ملاقات کنی، حسین (علیه السلام) را زیارت کن. ای پسر شبیب، اگر خوشحال می کند تو را که در غرفه های ساخته شده در بهشت با پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ساکن شوی، قاتلان حسین را لعنت کن.

 ای پسر شبیب! اگر خوشحال می کند تو را که ثوابی مثل ثواب

مشکلات عمده ی حضرت رضا (علیه السلام) در زمان امامت

مشکل اول: واقفیه و مبارزات حضرت رضا (علیه السلام) با این گروه

انحراف بسیاری از شیعیان بر اثر شبهه وقف

 شبهه واقفیه به جهتی که ذکر شد در ابتدا بسیار گسترده بود؛ به گونه ای که بسیاری از شیعیان را منحرف کرد و حضرت رضا (علیه السلام) را با مشکلات فراوانی مواجه نمود تا آن که سرانجام با تلاش گسترده حضرت رضا (علیه السلام) و یاران با وفای آن حضرت، کم کم مهار شد و واقفیه رسوا شدند و بسیاری از آن ها که متأسفانه نام بزرگانی چون عبدالرحمن بن حجاج، رفاعه بن موسی، یونس بن یعقوب، جمیل بن دراج، حماد بن عیسی، احمد بن محمد بن ابی نصر و حسن بن علی و شاء و...(1) در میان آن ها برده شده است، به اشتباه خود پی بردند و به حق رجوع کردند.

 احمد بن محمد می گوید: حضرت رضا (علیه السلام) با صدای بلند به من فرمود: ای احمد! عرض کردم: بله. فرمود: چون رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از دنیا رفت مردم جهت خاموش کردن نور خدا تلاش کردند ولی خداوند نخواست مگر آن که نور خود را به وسیله امیرالمؤمنین کامل نمود، و چون ابوالحسن(موسی بن جعفر (علیه السلام)) از دنیا رفت، علی بن ابی حمزه و یارانش در خاموشی نور خدا تلاش کردند ولی خداوند اراده کرد که نور خود را کامل کند، همانا اهل حق وقتی کسی به آن ها بپیوندد، خوشحال می شوند ولی چون کسی از آن ها جدا شود، بی تابی نمی کنند، زیرا آن ها به کار خود یقین دارند، اما اه_ل باط_ل چ_ون کس_ی به آن ها بگرود خوشحال می ش_وند و چ_ون از آن ها جدا شود بی تابی می کنند چون در کار خود تردید دارند. خداوند - که عظمتش

اقدام های حضرت رضا (علیه السلام) در مقابل واقفیه

 حضرت تلاش گسترده ای برای دفع این شبهه، و مقابله با این گروه من_حرف و خط_رناک به کار گرفت، گاهی به بحث با روسای یا طرفداران آن ها می پرداخت و گروهی را با نشان دادن برخی معجزات هدایت می کرد و گاهی به افشاگری در مورد آن ها می پرداخت و خیانت و دروغگویی آن ها را بیان می کرد؛ گاهی شیعه را از همنشینی با آن ه_ا منع می کرد و گاهی آن ها را به شدت مورد لعن و مذمت قرار می داد.

مذاکره حضرت رضا (علیه السلام) با سران واقفیه

 در روایت است که سه نفر از سران واقفیه به نام های علی بن ابی حمزه و احمد بن سرّاج و حسین بن هاشم معروف به ابن المکاری نزد حضرت رضا (علیه السلام) آمدند. علی بن ابی حمزه به حضرت گفت: پدرت چه شد؟ فرمود: از دنیا رفت. پرسید: با مرگ؟ فرمود: آری. گفت: به چه کسی وصیت کرد؟ فرمود: به من. گفت: پس آن امامی که اطاعت او از جانب خداوند واجب است شمایید؟ فرمود: آری.

 آن دو نفر دیگر گفتند: خداوند به شما قدرت داده است، حضرت فرمود: وای بر تو، چه قدرتی؟ آیا می خواهید به بغداد روم و به هارون بگویم من امام واجب الاطاعه هستم، به خدا که وظیفه من این نیست، آن چه به شما گفتم به این جهت بود که به من خبر رسید شما دچار تفرقه شده اید، خواستم تا سرّ شما به دست دشمنان نیفتد. علی بن ابی حمزه گفت: شما چیزی را ظاهر کرده ای که هیچ یک از پدران شما علنی نمی کرد و به زبان نمی آورد. حضرت فرمود: چنین نیست، به خدا سوگند که بهترینِ پدرانم رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) به زبان آورد وقتی خداوند به او دستور داد تا اقوام نزدیک خود را بیم دهد و او چهل نفر از خاندان خود را دعوت کرد و به آن ها گفت: من فرستاده خدا بر شمایم و آن که بیش از همه تکذیب کرد و به او حمله ور شد، عمویش ابولهب بود. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به آن ها فرمود: اگر ابولهب یک خراش به من بزند، من پیامبر نیستم و این اوّلین نشانه پیامبری من است که برای شما اظهار می کنم. (سپس حضرت رضا (علیه السلام) فرمود) و

دستور دوری از واقفیه

 محمد بن عاصم می گوید: حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: به من خبر رسیده است که با واقفه همنشین هستی. عرض کردم: فدایت شوم من با آن ها همنشین هستم ولی با آن ها هم عقیده نیستم. حضرت فرمود: با آن ها همنشین مباش، خداوند عزّوجلّ می فرماید: در کتاب بر شما نازل شده است که چون شنیدید به آیات الهی کفر می ورزند و مسخره می کنند با آن ها منشینید تا به سخن دیگر پردازند وگرنه شما هم مثل آن ها خواهید بود. و منظور از آیات الهی، اوصیا هستند که واقفّیه به آن ها کفر ورزیدند.(1)

 و این حدیث شریف و مانند آن، درسی است برای پیروان حضرت رضا (علیه السلام) که ازهمنشینی با کسانی که مخالف دین و یا اهل بیت (علیهم السلام) هستند، بپرهیزند و در محافل آن ها شرکت نجویند.

برخی کرامات حضرت رضا (علیه السلام) برای هدایت شیعیان

 شخصی به نام ابن ابی کثیر گوید: بعد از رحلت موسی بن جعفر (علیه السلام) مردم در مورد حضرت رضا (علیه السلام) توقف کردند. من در آن سال به حج رفتم، ناگاه حضرت رضا (علیه السلام)را دیدم در دلم این آیه گذشت: اَبَشَراً مِنّا واحِداً نَتَّبِعُه؛(1)  یعنی آیا پیرو انسانی از خودمان باشیم؟

 ناگاه حضرت رضا (علیه السلام) مثل برق جهنده کنار من آمد و (در حالی که از ضمیر من آگاه شده بود) فرمود: به خدا سوگند منم آن انسانی که باید از او پیروی کنی! عرض کردم: از خدا و شما عذرخواهی می کنم، فرمود: تو بخشوده ای.(2)

 در نمونه ای دیگر عبدالله بن مغیره گوید: من واقفی بودم و با همان حال به حج رفتم، کنار خانه خدا به خداوند گفتم: خدایا تو می دانی من در پی چیستم. مرا به بهترین دین هدایت نما. به دنبال آن در دلم افتاد که نزد حضرت رضا (علیه السلام) روم. به مدینه آمدم و کنار در خانه حضرت به خادم گ_فتم: ب_گو م_ردی از عراق کنار در است. ناگاه صدای حضرت را شنیدم که می فرمود: ای عبدالله بن مغیره! بیا داخل. وقتی وارد شدم، که فرمود: خداوند دعایت را مستجاب و تو را به دین خود هدایت کرد. عرض کردم: گواهی می دهم که شمایی حجت خدا و امین او بر خلقش.(3)

عاقبت برخی از طرفداران واقفیه از زبان حضرت رضا (علیه السلام)

 ابراهیم بن یحیی می گوید: حضرت رضا (علیه السلام) به من فرمود: آن بدبخت حمزه بن بزیع چه کرد؟ عرض کردم: آمده است. فرمود: او می پندارد پدرم زنده است، اینان امروز مردّد هستند و فردا با زندقه (کفر) خواهند مرد.(1)

 و حضرت یکی از سران واقفیه یعنی ابن مهران را نفرین کرد و فرمود: خداوند نور قلب تو را ببرد و فقر را در خانه ات داخل کند(2) و علی بن ابی حمزه رئیس واقفیه را لعنت کرد و او را مشرک ملعون نامید.(3)

 حسن بن علی وشاء (که خود ابتدا مردّد بود و سپس با اعجاز حضرت رضا (علیه السلام) به حق گروید) می گوید: سرورم حضرت رضا (علیه السلام) در مرو مرا خواست و فرمود: ای حسن! امروز علی بن ابی حمزه(در کوفه) مُرد و او را همین ساعت در قبر نهادند، و دو فرشته بر او وارد شدند و از او پرسیدند: خدایت کیست؟ گفت: الله؛ پرسیدند: پیامبرت کیست؟ گفت: محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)؛ پرسیدند: ولیّ تو کیست؟ گفت: علی بن ابی طالب؛ گفتند: بعد از او؟ گفت: حسن، پرسیدند: بعد از او؟ گفت: حسین؛ پرسیدند بعد از او؟ گفت: علی بن الحسین؛ پرسیدند: بعد از او؟ گفت: محمد بن علی؛ پرسیدند: پس از او؟ گفت: جعفر بن محمد؛ پرسیدند: بعد از او؟ گفت: موسی بن جعفر؛ پرسیدند: پس از او؟ زبانش متزلزل شد؛ با پرخاش به او گفتند: پس از او؟ ساکت شد، پرسیدند: آیا

مشکل دوّم: تأخیر در تولّد حضرت جواد (علیه السلام)

 از جمله اموری که امتحان الهی را در زمان حضرت رضا (علیه السلام)برای شیعیان سخت و بهانه معاندان را در مخالفت با ایشان زیاد و ساده دلان را به تحیّر وادار می کرد این بود که ولادت حضرت جواد (علیه السلام) به عنوان اولین فرزند پسر ایشان در دهه آخر عمر حضرت، هنگامی که عمر شریفش از چهل سال فراتر بود، اتفاق افتاد، یعنی بیش از ده سال از امامت حضرت که در سن 35 سالگی آغاز شده بود، می گذشت.

 همین امر سبب شد تا عده ای بر حضرت رضا (علیه السلام) به جهت نداشتن جانشین خرده بگیرند لذا حضرت رضا (علیه السلام)تأکید می نمود که خداوند به من فرزندی خواهد داد. کلیم بن عمران به حضرت رضا (علیه السلام) گفت: از خداوند بخواه به شما فرزندی عنایت کند، حضرت فرمود: به من فرزندی داده خواهد شد که وارث من است.(1)

 شخصی به بزنطی - از یاران امام رضا (علیه السلام) - گفت: بعد از صاحب تو (حضرت رضا (علیه السلام)) امام کیست؟ از حضرت بپرس. وی نزد امام رفت و از ایشان پرسید. حضرت فرمود: امام، (بعد از من) پسرم می باشد، سپس اضافه نمود: آیا کسی می تواند بگوید پسرم، و پسر نداشته باشد؟ مدتی بعد حضرت جواد (علیه السلام)متولد شد.(2)

 عقبه بن جعفر به حضرت رضا (علیه السلام)گفت: شما به این سن رسیده ای ولی فرزند نداری؟ حضرت فرمود: صاحب این امر

مشکل سوم: مسأله ولایت عهدی حضرت رضا (علیه السلام)

 این حادثه عجیب و مرموز که توسط مأمون عباسی طراحی شده بود، خود از امتحان های الهی بود که شیعیان به آن مبتلا شدند، چرا که هنوز مدت زیادی از آن همه جنایات و سرکوب های بنی عباس و به ویژه هارون (پدر م_أمون) و قتل عام فرزندان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و شیعیان و به ویژه شهادت حضرت کاظم (علیه السلام) نگذشته بود که پیشنهاد ولایت عهدی مأمون، همه را متحیر کرد. نفرتی که عموم شیعیان از دستگاه طاغوت و به ویژه ه_ارون الرش_ید به جهت عداوت با اهل بیت (علیهم السلام) و به شهادت رساندن امام کاظم (علیه السلام) داشتند، باعث شد که این اقدام حضرت رضا (علیه السلام) را نپذیرند و با آن که حضرت را به این کار مجبور کردند اما این کار بی سابقه در نظر عده ای به شدت سؤال برانگیز شد؛ به ویژه که گروه منحرف واقفیه، فرصت را غنیمت شمردند و بر تبلیغات خود افزودند و این گونه بود که افراد ساده لوح و ناآگاه به جای آن که تسلیم امام خویش باشند، زبان به اعتراض گشودند و مکرر به حضرت می گفتند: چرا وارد دربار مأمون شدی؟ و حضرت می فرمود: به همان دلیل که جدّم امیرالمؤمنین (علیه السلام)وارد شورا شد.(1)

 و گاهی در جواب اعتراض یکی از همین معترضان فرمود: پیامبر افضل است یا وصی؟ گفت: پیامبر؛ فرمود: مسلمان برتر است یا مشرک؟ گفت: مسلمان. فرمود: عزیز مصر مشرک بود و

توطئه ترور حضرت رضا (علیه السلام) به جهت قبول ولایت عهدی

 محمد بن زید می گوید: چون مأمون، حضرت رضا (علیه السلام) را ولی عهد خود نمود، یکی از خوارج چاقویی مسموم را آماده کرد و به یاران خود گفت: به خدا سوگند نزد این مرد که می پندارد پسر رسول الله است ولی وارد درب_ار این طاغوت ش_ده است، م_ی روم و از عل_ت ای_ن ک_ارش م_ی پرس_م؛اگر دلیل قانع کننده ای نداشت، مردم را از او راحت می کنم. با این تصمیم وارد خانه حضرت شد.

 حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: به یک شرط به سؤال تو پاسخ می دهم، قبول داری؟ گفت: چه شرطی؟ فرمود: اگر پاسخ من قانع کننده بود، آن چاقویی که در آستین داری بشکنی و کنار بگذاری!

 مرد خارجی که حیران شده بود، همان جا چاقو را درآورد و شکست. سپس گفت: چرا به دربار این طاغوت آمدی؟ با آن که اینان نزد شما کافرند و شما فرزند رسول الله هستی!

 حضرت فرمود: به نظر تو، این ها کافرترند یا عزیز مصر و مردم آن کشور؟ آیا نه این است که این ها می پندارند اهل توحید هستند ولی آن ها خداپرست نبودند و خدا را نمی شناختند؟

 آیا یوسف بن یعقوب (علیه السلام) پیامبر و پسر پیامبر نبود؟! او به عزیز مصر که کافر بود(آن گونه که در قرآن آمده است) گفت: مرا بر گنجینه های زمین(دارایی مصر) قرار ده که من نگهبانی دانایم. او با فرعون ها همنشین ب_ود و م_ن م_ردی از فرزندان رسول الله هستم که مرا به این کار مجبور کرده اند و با کراهت پذیرفته ام، تو چه اعتراضی و چه اشکالی بر من داری؟ مرد خارجی با شنیدن

خبر لوح و نام های ائمه اطهار (علیه السلام)

 هنگامی که حضرت باقر (علیه السلام) در بستر شهادت بود، فرزندش حضرت صادق (علیه السلام) راخواست تا او را جانشین خود گرداند، برادر حضرت باقر زید بن علی گفت: اگر در مورد من، همچون حسن و حسین رفتار می کردی بی جا نبود (یعنی مرا جانشین خود می کردی) حضرت فرمود: امانت ها به شباهت ها نیست و خلافت با روش ها نمی باشد، بلکه این ها اموری است که از قبل در مورد حجت های خداوند عزّوجّل تصمیم گیری شده است.

 آن گاه حضرت، جابر بن عبدالله را صدا زد و به او فرمود: ای جابر، جریان آن صحیفه ای که دیدی بگو. جابر گفت: بله نزد مولایم حضرت فاطمه دختر رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) رفتم تا ولادت حسین (علیه السلام) را تبریک گویم، دیدم در دست حضرت صحیفه ای است که می درخشد، عرض کردم: ای سرور زنان! این صحیفه که نزد شماست، چیست؟ فرمود: نام های پیشوایان و امامان از فرزندانم در آن است. (و در روایتی فرمود: این لوحی است که خداوند عزّوجّل به رسولش داده و در آن است نام پدر و نام شوهر و نام دو پسرم و نام های اوصیا از فرزندانم، پدرم این را به من داده است تا مرا خوشحال کند).

 گفتم بده تا ببینم، فرمود: اگر ممنوع نبود می دادم ولی جز پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) یا وصی او یا خاندان او کسی آن را لمس نمی کند، ولی می توانی به درون آن نگاه کنی .. جابر گوید: نگاه کردم؛ دیدم نوشته است: ابوالقاسم محمد بن عبدالله المصطفی مادرش آمنه، ابوالحسن علی بن ابی طالب المرتضی مادرش فاطمه بنت

هجرت تاریخی حضرت رضا (علیه السلام)

 حضرت رضا (علیه السلام) به دلیل زیادی نامه ها و مراجعات مکّرر مأموران مأمون به ایشان، در حالی که از این سفر کراهت داشت و می دانست که در این سفر بدرود حیات خواهد گفت، برای آن آماده گشت.(1)

وداع از مدینه

 حضرت چند بار برای وداع، کنار قبر جدش رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) آمد و به گونه ای عمل می نمود که کراهت و ناراحتی اش کاملا آشکار بود. به هنگام وداع با صدای بلند گریه می کرد و چون مردی به نام مُخَوّل سجستانی به حضرت به جهت سفری که در پیش داشت تهنیت گفت، حضرت فرمود: مرا به حال خود واگذار. من از جوار جدّم خارج می شوم و در غربت از دنیا خواهم رفت.

 امام (علیه السلام) هنگام بیرون رفتن از مدینه، تمام خویشان خود را فرا خواند و فرمود: بر من گریه کنید زیرا دیگر به مدینه باز نخواهم گشت!(1) و حضرت جواد را که کودکی بود به مسجدالنبی بُرد و در حالی که امام جواد (علیه السلام) قبر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را در آغوش گرفته بود، حضرت رضا (علیه السلام) گفت: ای رسول خدا، او رابه شما سپردم، سپس به همه وکلا و اصحاب خود فرمود: سخن او را گوش کنید و با وی مخالفت ننمایید و نزد ثقات اصحاب خویش بر امامت و جانشینی وی تأکید کرد.(2)

مسیر حرکت حضرت رضا (علیه السلام)

دهکده ی نباج

 در ادامه مسیر، حضرت به دهک_ده ی نب_اج در ده من_زلی بصره رسی_د. ابو حبیب نباجی گوید: در خواب دیدم که      رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به نباج تشریف آورد و وارد مسجد حُجّاج شد. من خدمت حضرت رسیدم. سلام کردم. مقابل ایشان طبقی از خرمای صیحانی بود، حضرت مشتی از خرما به من داد، آن ها را شمردم هیجده دانه بود، از خواب بیدار شدم و آن را چنین تعبیر کردم که هیجده سال دیگر عمر خواهم کرد. بیست روز گذشت که به من اطلاع دادند حضرت رضا (علیه السلام) از مدینه آمده و در مسجد نزول کرده اند. به طرف مسجد رفتم دیدم مردم گروه گروه به دیدار حضرت می شتابند. خدمت آن جناب رسیدم؛ دیدم ایشان همان جایی نشسته اند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را در خواب دیده بودم و زیر پای حضرت حصیری بود شبیه  همان حصیری که زیر پای پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بود و مقابل وی نیز طبقی بود از خرمای صیحانی؛ سلام کردم، پاسخ داد و مرا طلبید و مشتی از آن خرما به من عطا فرمود، آن ها را شمردم و دیدم به همان اندازه ای است که پیامبر در خواب به من عطا فرموده بود. (18 دانه)

 عرض کردم: ای پسر رسول الله، زیادتر به من عطا فرما، فرمود: اگر رسول خدا زیادتر عطا می کرد ما هم زیادتر عطا می کردیم!(1)

اهواز

 طبق روایات، حضرت در اهواز بیمار شد. ابوهاشم جعفری با حضرت ملاقات کرد. فصل تابستان و هوا بسیار گرم بود. پزشکی آوردند، حضرت گیاهی را به عنوان دارو به طبیب معرفی کرد و خواص آن را بیان داشت، ولی طبیب اظهار داشت: این گیاه در چنین وقتی یافت نمی شود، حضرت فرمود: مقداری نیشکر بیاورید. طبیب گفت: این از اولی مشکل تر است زیرا حالا وقت نیشکر نیست. حضرت فرمود: نیشکر و آن داروی گیاهی هر دو در همین سرزمین وجود دارد، از آب شادروان بگذرید، کنار آسیاب، مردی سیاه چهره است، از او بپرسید. شخصی را فرستادند و به همان آدرس رفت و آن دو را تهیه کرد. وقتی رجاء بن ابی ضحاک (مأمور حرکت حضرت) جریان را شنید، به همراهانش گفت: اگر بیشتر اینجا اقامت کنیم، مردم فریفته او می شوند و از آن جا کوچ کردند.(1)

 به هنگام خروج حضرت از اهواز: کنار پل اربک جعفر بن محمد نوفلی به حضرت عرض کرد: فدایت شوم عده ای می پندارند پدرت زنده است. فرمود: دروغ می گویند، لعنت خدا بر ایشان؛ اگر پدرم زنده بود میراثش قسمت نمی شد و زنانش ازدواج نمی کردند. به خدا سوگند پدرم مرگ را چشید چنان که علی بن ابی طالب چشید. عرض کردم: تکلیف من (بعد از شما) چیست؟ فرمود: بر تو باد بعد از من به پیروی از فرزندم محمد.... و در ادامه فرمود: قبر من و هارون چنین است و دو انگشت خود را به هم چسباند.(2)

حرکت به طرف فارس

حرکت به طرف فارس(1)

برخی از توقف حضرت در بهبهان (ارجان) و نماز گزاردن در مسجد آن جا خبر داده اند(2) و در آن شهر قدمگاهی به نام قدمگاه حضرت رضا (علیه السلام) وجود دارد.(3)

 و در ادامه از مسیر یزد و ابرقوه که قدمگاهی در آن جا معروف است و سپس از ده شیر که گویا همان فراشاه (یا اسلامیه جدید) می باشد و هم اکنون جایگاهی به نام قدمگاه در آن معروف است، عبور کردند زیرا علاوه بر قدمگاه مذکور، راه شیراز به یزد از آن مسیر یعنی تفت و اسلامیه که قدمگاه در آن است، می گذرد، قدمگاه اسلامیه از مجموعه بنایی تشکیل شده و عمارت آن بنابر سنگ نوشته ای که در محراب آن است توسط گرشاسب بن علی در سال 512 بنا شده است و در آن زمان به مسجد مشهد علی بن موسی الرضا (علیه السلام) شهرت داشته است این بنا دارای سنگ تاریخی ، کتیبه ، تزئینات داخلی و یادگارهایی دیگر است. (4)

حرکت به طرف خراسان

شیخ صدوقSروایت می کند: حضرت رضا (علیه السلام) در آن خانه ای که در محلّه (غرّه یا قزّه) وارد شدند، دانه بادامی کاشتند که تبدیل به درخت شد و در مدت یک سال بادام داد. مردم باخبر شدند و هرکه بیماری می یافت، از آن بادام می خورد و شفا می یافت؛ کسی که چشم درد داشت، یا زن بارداری که زایمانش سخت می شد یا چهارپایی که قولنج می کرد را توسط آن بادام یا شاخه آن معالجه می کردند تا آن که فردی به نام ابوعمر درخت را برید و بر اثر آن مال و ثروت فراوانش نابود شد، دو فرزندش نیز جهت تعمیر خانه، ریشه درخت را که باقی بود قطع کردند و هر دو مبتلا به بیماری سختی شدند و به فاصله یک سال مردند.(1)

 محدث قمیS از برخی ساربانان کاروان امام (علیه السلام) نقل می کند که همراه ایشان به روستای خود (کرَند یا کرمند اصفهان) که رسیدیم از حضرت خواستم حدیثی را به خط خویش به من مرحمت نماید، حضرت این حدیث را هدیه نمود:  کُن مُحِبّاً لِآلِ مُحَمَّدٍ وَاِنْ کُنْتَ فاسِقاً و مُحِبّاً لِمُحِبیّهِمْ وَ اِنْ کانوا فاسِقین

 یعنی دوستدار آل محمد و خاندان پیامبر باش گرچه فاسق باشی و دوستدار دوستداران آن ها باش، هرچند فاسق باشند.(2)

نیشابور

 حضرت در سال 200 هجری وارد شهر نیشابور گردید و مردم نیشابور به همراهی ابو یعقوب اسحاق بن راهویه که بزرگ شهر بود تا قریه مؤیدیه که از روستاهای نیشابور بود، به استقبال حضرت رفتند.

 ابو یعقوب با آن که پیرمرد بود، افسار ناقه حضرت را به دوش گرفت و تا شهر نیشابور پیاده آمد.(1) در شهر نیشابور حمامی است که بعدها به حمام رضا (علیه السلام) مشهور شد، در حمام حوضی بود که از چشمه ای سیراب می شد. حضرت رضا (علیه السلام) در آن حوض غسل نمود و کنار آن نماز گزارد، مردم که این را دیدند، همواره در آن حوض غسل می کردند و از آن به جهت تبرک  آب می خوردند و کنار آن حوض نماز می گزاردند و حوایج خود را از خداوند می خواستند و برآورده می شد. شیخ صدوقS گوید: آن چشمه که به کهلان معروف است از آن زمان تاکنون مورد استقبال مردم است و از آب آن شفا می جویند.(2)

 حضرت رضا (علیه السلام) چند روزی در نیشابور ماندند و در یکی از این روزها به زیارت امام زاده محمد محروق از نوادگان حضرت سجاد (علیه السلام) رفتند. حاکم نیشابوری می گوید: حضرت رضا (علیه السلام) فرمودند: یکی از خاندان ما در  این جا مدفون است، به زیارت ایشان می رویم و آن گاه به روضه سلطان محمد محروق در         « تلاجرد» تشریف بردند و آن روضه مقدسه را زیارت کردند.(3)

حدیث سلسلة الذهب

 چون حضرت رضا (علیه السلام) خواستند از نیشابور حرکت کنند، عده ای از اصحاب حدیث از جمله محمد بن رافع و احمد بن حارث و یحیی بن یحیی و اسحاق بن راهویه، افسار ناقه حضرت را گرفتند و گفتند: تو را به حق پدران طاهرینت سوگند که حدیثی از پدر خویش برای ما بیان نما.  و در روایتی نقل شده است ابوزرعه و محمد بن اسلم از حافظان حدیث نبوی به حضرت عرض کردند: ای بزرگ زاده ی بزرگان! ای امام زاده امامان! ای نتیجه پاک و پسندیده و ای خلاصه ی پیامبران! ، تو رابه حق پدران پاکیزه و نیاکان بزرگوارت که صورت مبارک خویش را به ما نشان بده و حدیثی از پدران خویش برای ما روایت کن که یادگار شما باشد.

 در این هنگام، مرکب حضرت ایستاد، پرده کنار رفت و چشم مسلمانان به جمال مبارکش روشن شد، موی دو طرف سر حضرت همانند پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بود، مردمی که ایستاده بودند (به هیجان آمدند) برخی فریاد می زدند و می گریستند و لباس خود را چاک داده و به خاک می افتادند. برخی افسار مرکب ایشان را می بوسیدند و برخی به طرف حضرت گردن کشیده بودند. مردم در این حال بودند تا ظهر شد و اشک مردم چون نهر جاری بود. بزرگان و قاضیان فریاد زدند: ای مردم گوش کنید و دل بسپارید و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را در مورد خاندانش آزرده مکنید، سپس حضرت رضا (علیه السلام) در حالی که 24 هزار قلم آماده نوشتن بود، فرمود:

 پدرم، آن بنده شایسته، موسی بن جعفر (علیه السلام) به من خبر داد و

شفا دادن بیماری در رباط سعد

 قافله ای از خراسان به طرف کرمان می رفت که در کوه کرمان مورد دستبرد راهزنان قرار گرفت. ایشان مردی را که فکر می کردند اموال بسیاری دارد، نگه داشتند و مورد شکنجه فراوان قرار دادند تا شاید با دادن مال بسیار، جان خود را خریداری کند. او را میان برف نگه داشتند و دهانش را از برف پر کردند، تا آن که زنی او را از بند رها کرد و موفق به فرار شد اما دهان و زبان او فاسد گشت به گونه ای که نمی توانست سخن بگوید. (مگر با سختی فراوان) در خراسان شنید که حضرت رضا (علیه السلام) در نیشابور است. در خواب دید که کسی به او می گوید پسر رسول خدا در خراسان است، از او درباره ناخوشی خود بپرس تا دوایی به تو معرفی کند و شفایابی؛ آن مرد می گوید: در خواب به طرف حضرت رفتم و جریان خود را بازگو کردم. حضرت فرمود: زیره و آویشن و نمک را با هم بکوب و دو سه مرتبه بر دهان بریز تا خوب شوی!

 از خواب بیدار شد، بدون آن که به دستور عمل کند و به کسی اطلاع دهد به طرف نیشابور آمد، کنار دروازه نیشابور به او گفتند: حضرت رضا (صلی الله علیه و آله و سلم) از نیشابور کوچ کرده، در[رباط سعد] می باشد.

 نزد حضرت آمد و حاجت خویش را (به زحمت) بیان کرد، حضرت فرمود: مگر من در خواب، به تو یاد ندادم، برو آن دارو را به کار گیر. آن مرد گفت: اگر می شود دوباره بفرمایید، حضرت رضا (علیه السلام) همان دستور را تکرار نمود؛ آن مرد دارو را استفاده کرد و عافیت یافت.

ده سرخ

 حضرت رضا (علیه السلام) در مسیر راه نیشابور به طوس به ده سرخ یا قریة الحمرا رسید.  عبدالسلام بن صالح هروی گوید: به حضرت رضا (علیه السلام) عرض کردند ای پسر رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)! وقت نماز ظهر است. حضرت فرود آمد و فرمود: آب بیاورید. عرض کردند: آب همراه ما نیست. آن جناب با دستان مبارک زمین را حفر کرد ، آب از زمین جوشید به مقداری که ایشان و همراهان وضو گرفتند و اثر آن تاکنون باقی است.(1)

 هنگام عبور از ده سرخ به طرف طوس، حضرت از کوه سنگ تراشان (کوهسنگی) عبور کرد و عرضه داشت: خدایا! این کوه را برکت ده ، برای مردم سودمند گردان ، غذا را در ظرفی که از این کوه تراشیده می شود مبارک گردان و دستور داد برای تهیه غذا از آن کوه دیگ هایی بتراشند و فرمود: غذای من جز در این دیگ ها پخته نشود. آن حضرت آهسته غذا می خورد و کم تناول می فرمود. از آن روز مردم به آن کوه راه یافتند و ظروف سنگی از آن تراشیدند و خداوند بر اثر دعای حضرت به آن برکت داد.(2)

طوس

 سپس حضرت رضا (علیه السلام) در ادامه ی سفر، به طوس رسید و در منزل حمید بن قحطبه که باغ بزرگی بود و مقبره هارون در آن جا بود، اقامت کرد. جایی که حضرت بارها درباره آن سخن گفته بود و از دفن شدن خود کنار هارون خبر داده بود. حضرتش چون داخل خانه شد نزد قبر هارون رفت و با دست مبارک خطی به یک طرف قبر کشید و فرمود: این جایگاه، تربت من است، من در این جا به خاک سپرده می شوم و به زودی خداوند متعال این مکان را محل رفت و آمد شیعیان و دوستان من قرار می دهد. به خدا سوگند اگر شیعه ای مرا زیارت کند و بر من درود فرستد، شفاعت ما اهل بیت و آمرزش و رحمت خداوند بر او واجب می شود.

 سپس حضرت، روی مبارک را به قبله کرد ، نماز خواند و دعا کرد، آن گاه سر به سجده نهاد که در آن پانصد تسبیح گفت و مراجعت نمود.(1)

سرخس

 از برخی گزارش ها استنباط می شود که در این شهر حضرت رضا (علیه السلام) را به شدت تحت نظر گرفته بودند و اجازه ملاقات با وی را به کسی نمی دادند. در گزارش زیر از منزل حضرت به زندان تعبیر شده است.

 عبدالسلام بن صالح گوید: به در خانه ای  که حضرت رضا (علیه السلام) در سرخس در آن جا حبس (زندانی) بود، آمدم، از نگهبان اجازه خواستم وی گفت: نمی شود، گفتم: چرا؟ گفت: چون ایشان در شبانه روز هزار رکعت نماز می خواند و سپس اندکی از کیفیت عبادت حضرت گفت، به او گفتم: از حضرت بخواه وقتی برای ملاقات به من بدهد، رفت و از حضرت اجازه گرفت. وارد شدم دیدم حضرت در جای نماز نشسته و متفکر بود؛ عرض کردم: ای پسر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)! این چیست که مردم از شما نقل می کنند؟ فرمود: چه چیزی؟ عرض کردم: از شما نقل می کنند که فرموده اید: مردم بندگان ما هستند!

 حضرت فرمود: اللهم فاطر السماوات والارض عالم الغیب. ای اباصلت! تو شاهدی که من هرگز چنین نگفته ام، و از هیچ یک از پدران خود (نیز) نشنیده ام و تو می دانی آن ستم ها را که از این امت بر ما وارد شده است، این سخن ها نیز از همان ستم هاست. سپس فرمود: ای عبدالسلام، اگر آن طور که می گویند مردم مخلوق ما باشند، ما آن ها را به طرف چه کسی دعوت می کنیم؟

 عرض کردم: ای پسر رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) راست می گویی. حضرت

مرو

 حضرت رضا (علیه السلام) سرانجام پس از تحمل چهار ماه سفر در نیمه اول سال 201 (ه_ . ق) وارد مرو، مرکز حکومت مأمون شد.(1) هنگام ورود امام به مرو، مردم با شور و احساسات فراوان مقدم امام را گرامی داشتند به گونه ای که مرو تا آن روز چنان شادی و هیجانی به خود ندیده بود. انبوه جمعیت تا بیرون شهر به استقبال آمده بودند. امام (علیه السلام) پس از عبور از میان صفوف فشرده مردم در منزلی که نزدیک قصر حکومتی برای ایشان آماده شده بود، مستقر گردید.(2)

جریان ولایت عهدی

 پس از آن که حضرت رضا (علیه السلام) با اصرار مأمون و نامه های مکرر او و نپذیرفتن عذرهایی که حضرت رضا (علیه السلام) بیان می کرد، در سال 201 وارد مرو شد، مأمون ابتدا به ایشان پیشنهاد خلافت داد و به حضرت گفت: ای پسر رسول خدا، من فضل و علم و زهد و تقوا و عبادت شما را می دانم و شما را از خودم به خلافت شایسته تر می دانم.

 حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: من به عبودیت خداوند عزّوجّل افتخار می کنم و با زهد در دنیا، امید نجات از شرّ آخرت را دارم، و با دوری از حرام ها، امید دستیابی به سودها را دارم و با تواضع در دنیا، امید بلندی نزد خداوند عزّوجّل را دارم. مأمون گفت: نظر من این است که خودم را از خلافت عزل کنم و آن را برای شما قرار دهم و با شما بیعت کنم!

 حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: اگر این خلافت حق توست و خداوند برای تو قرار داده است، جایز نیست لباسی را که خداوند به تو پوشانده است از تن خود بیرون کنی و برای دیگری قرار دهی و اگر خلافت حق تو نیست، جایز نیست برای تو، چیزی را که برای تو نیست، به من دهی.

 مأمون گفت: ای پسر رسول خدا! باید این امر را قبول کنی. حضرت فرمود: من از روی اختیار هرگز این کار را نمی کنم.

 مدت ها مأمون اصرار می کرد تا این که از پذیرش حضرت مأیوس شد و به حضرت گفت: اگر خلافت را نمی پذیری و نمی خواهی من با تو بیعت کنم، ولیعهد من باش تا بعد از من خلافت برای شما باشد.

وفای به شرط

 حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: روزی مأمون به من گفت: ای اباالحسن! ای کاش نامه ای به برخی از فرمانبرداران خود در این منطقه هایی که بر ما فاسد شده است می نوشتی، (یعنی ازشورشیان طرفدار خودت می خواستی دست از شورش بردارند.)

 من گفتم: ای امیر، اگر به شرایطی وفا کنی که با آن شرایط من وارد این امر شدم _ به این که امر و نهی نکنم و کسی را عزل و نصب نکنم _ من نیز وفا می کنم.

 این ولایت عهدی برای من نعمتی نیفزود، من در مدینه بودم و دست خط من در شرق و غرب نافذ بود، من در مدینه بر چهارپای خودم سوار می شدم و در کوچه ها عبور می کردم و هیچ کس در آن جا عزیزتر از من نبود، هیچ کس در آن جا از من حاجتی که بتوانم برآورده کنم، درخواست نمی کرد مگر این که آن را برآورده می کردم. مأمون گفت: من به آن شرایط وفادار خواهم بود.(1)

مأمون عباسی و اهداف شوم وی

 مأمون عباسی؛ نامش عبدالله پسر هارون الرشید مادرش کنیزی نازیبا بود به نام مراجل که در دربار هارون خدمت می کرد. مأمون در سال 170 هجری یعنی سال خلافت پدرش متولد شد و در سال 218 هجری قمری یعنی پانزده سال بعد از حضرت رضا (علیه السلام)در 48 سالگی درگذشت.

 مادرش بعد از تولد مأمون ازدنیا رفت و هارون او را به جعفر بن یحیی برم_کی س_پرد تا تربی_ت شود، م_ربی وی ف_ضل ب_ن س_هل ب_ود که به ذوالرّیاستین شهرت داشت و بعدها وزیر مأمون گردید و توسط وی نیز در حمام سرخس کشته شد.

 مأمون برعکس امین، زندگی پرتلاش و به دور از رفاه داشت و در علوم وفنون گوناگون تبحّر یافت و از همه ی خلفا در فقه و کلام آگاه تر بود.

 حضرت علی (علیه السلام) در پیشگویی های خویش در مورد خلفای بنی عباس درباره وی فرمود: هفتمین آن ها دانشمندترین آن ها خواهد بود.(1)

مشکلات مأمون

 واضح است که مأمون از نظر اعتقادی و روحی به گونه ای نبود که امر خلافت را به دیگری واگذار کند؛ چراکه در راه به دست آوردن آن تلاش کرده و برادرش امین را کشته بود و دیگر حوادث نیز به خوبی این مسأله را تأیید می کند، بنابراین باید علت پیشنهاد خلافت و یا ولایت عهدی و اصرار بر آن را به حساب سیاست ونقشه های زیرکانه وی گذاشت و دلیل اصلی را مشکلات پیش روی او دانست که می پنداشت برای گریز از آن ها و حفظ حکومت خویش، چاره ای جز پیشنهاد ولایت عهدی ندارد.

 مشکلات فرا روی مأمون چنین بود:

 1. وی نزد مردم و به ویژه عباسیان یک شورشی به حساب می آمد که برخلاف وصیت هارون، قیام کرد و برادر خود امین را که رسماً خلیفه بود، به قتل رساند.

 2. از نظر اصالت خانوادگی، دارای اصالت کافی نبود. زیرا مادرش کنیزکی بود از غیرعرب و به دور از تشخّص اجتماعی، بر خلاف امین که مادرش زبیده هاشمی، بانویی فرهیخته به حساب می آمد.

 3. اطرافیان مأمون اغلب ایرانی بودند و اعراب و به ویژه بنی عباس به حکومت اینان راضی نبودند.

 4. علویان که در ایران به ویژه خراسان نفوذ بسیار داشتند و از بنی عباس و به ویژه پدر مأمون که دست او به خون بسیاری از علویان آلوده بود، ناراضی بودند، در مناطق مختلف دست به

نماز عید فطر

 یکی از حوادث مهم در دوران ولایت عهدی حضرت رضا (علیه السلام)، حرکت امام به جهت برگزاری نماز عید فطر است. مأمون عباسی از حضرت خواست تا ایشان مراسم عید فطر و خواندن نماز و خطبه را بر عهده بگیرد.

 حضرت رضا (علیه السلام) به او فرمود: میان من و تو شرایطی بود که این کار را پذیرفتم (یعنی من شرط کردم که در کار حکومت دخالت نکنم )مأمون گفت: من فقط می خواستم دل مردم و لشکریان و خدمتگزاران مطمئن شود و از آن چه خداوند شما را به آن برتری داده است آگاه شوند؛ و آن قدر اصرار کرد تا آن که حضرت فرمود: اگر مرا معاف داری نزد من محبوب تر است وگرنه آن گونه که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و علی بن ابی طالب (علیه السلام) (برای نماز عید) خارج می شدند، می روم.

 مأمون گفت: هر طور که دوست داری بیرون بیا.

 هنگام صبح وقتی مردم متوجه شدند که حضرت رضا (علیه السلام) برای نماز عید خارج می شود، انبوه جمعیت از زن و مرد و جوان و پیر،کوچه ها و پشت بام ها را پر کرده بودند؛ فرماندهان نیز در خانه حضرت آمده بودند، هنگام طلوع خورشید، حضرت رضا (علیه السلام) غسل کرد و در حالی که عمامه ای سفید بر سر گذاشته و گوشه ای از آن را بر سینه و گوشه ای را میان دو کتف انداخته و دامن به کمر زده بود، ب_رخاست و ب_ه ط_رفداران نیز فرمود: همان گونه که من انجام دادم انجام دهید، سپس در حالی که عصایی در دست داشت، با پای برهنه بیرون آمد ، سر به آسمان بلند نمود

داستان دعبل

 دِعبل بن علی خزاعی از شعرای معروف زمان حضرت رضا (علیه السلام) است. وی در مرو نزد حضرت آمد و گفت: ای پسر رسول خدا! درباره شما قصیده ای گفته ام و سوگند خورده ام قبل از شما آن را برای کسی نخوانم.

 حضرت فرمود: بیاور. دعبل شروع کرد به خواندن قصیده معروف خود که ابتدای آن این است:

 مدارس آیات خلت عن تلاوه

و منزل وحی مقفر العرصات

 یعنی: مدرسه های آیات الهی از تلاوت، خلوت مانده و محل نزول وحی، کِساد و بی رونق شده است؛ تا آن که پس از بیان مظلومیت اهل بیت (علیهم السلام) و محرومیت ایشان از حقوق خویش گفت:

 اری فیئهم فی غیرهم متقسمّاً

و ایدیهم من فیئهم صفرات

 یعنی: م_ی بینم ک_ه غنایم ایشان در میان دیگران تقسیم می شود ولی دست های ایشان از آن خالی است.

 در این هنگام حضرت رضا (علیه السلام) گریست و فرمود: ای خزاعی، راست گفتی، و دعبل ادامه داد تا رسید به این شعر:

 لقد خفت فی الدنیا و ایام سعیها

و انی لارجوا الأَمنَ بعد وفاتی

 یعنی: من در دنیا و دوران آن، هراسناک بودم، ولی امیدوارم که بعد مرگ در امان باشم.

هدیه حضرت رضا (علیه السلام) به دعبل

 چون دعبل از خواندن قصیده خود فارغ شد، حضرت رضا (علیه السلام) به او فرم_ود، بماند و خود داخل خ_انه ش_د. مدتی بعد، خدمتکار حضرت یکصد دینار رضوی (که به نام حضرت رضا (علیه السلام) زده شده بود) آورد و به دعبل گفت: مولایم می گوید این ها را مخارج(سفر) خود قرار ده.

 دعبل گفت: به خدا من برای این نیامدم و قصیده ام را برای طمع نگفته ام و کیسه پول را پس داد و از حضرت تقاضا کرد یکی از لباس های خود را به او دهد تا تبرّک جوید.

 حضرت رضا (علیه السلام) لباس را همراه کیسه پول برای او فرستاد و به خدمتکار فرمود: به او بگو، این کیسه را بگیر که به زودی به آن نیازمند می شود و ردّ مکن.

 دعبل آن لباس و کیسه پول را گرفت و با قافله ای از مرو حرکت کرد، در فرهان، راهزنان قافله را غارت کردند و اهل قافله از جمله دعبل را اسیر کردند.

 راهزنان مشغول تقسیم اموال بودند و یکی از آن ها این شعر را خواند:

 اری فیئهم فی غیرهم متقسماً

و ایدیهم من فیئهم صفرات

 یعنی: می بینم که غنایم ایشان در دست دیگران تقسیم می شود ولی دست ایشان از غنایم خویش خالی است (و این همان شعری بود که دعبل سروده بود!)

 دعبل از او پرسید: گوینده شعر کیست؟ گفت: مردی از خزاعه

پیراهن شفابخش

 دعبل کنیزی داشت که خیلی به او علاقه داشت؛ کنیز او چشم درد س_ختی گرفت. پزشکان گفتند چشم راست او قابل معالجه نیست و از دست رفته است، اما برای معالجه چشم چپ او تلاش می کنیم شاید بهبودی یابد.

 دعبل بسیار غمگین شد و بی تابی کرد تا آن که به یاد آن تکه لباس حضرت افتاد؛ آن را به چشمان کنیزش مالید و اول شب آن را به پیشانی وی بست. چون صبح شد، چشم های آن کنیز به برکت حضرت رضا (علیه السلام) از اول نیز سالم تر شده بود.(1)

ناکامی و مشکلات مأمون و سیاست جدید او

 پس از جریان ولایت عهدی حضرت رضا (علیه السلام)، مأمون با مسائلی مواجه شد که آن را پیش بینی نمی کرد، به گونه ای که خود در دام هایی که برای حضرت رضا (علیه السلام) تدارک دیده بود گرفتار شد؛ این مسائل عبارت است از: حضور امام رضا (علیه السلام) در محافل علمی و مباحثات حضرت با بزرگان یهود و نصاری و دیگر ملّت ها و پیروزی قاطع ایشان بر آن ها که سبب انتشار مراتب علم و تقوا و معنویت و اخلاق ستوده ایشان در میان مردم شده بود؛ اقدامات گوناگون حضرت در موارد مختلف که نشان از عدم اعتماد و اعتقاد به دستگاه حاکمه داشت، کدورت بنی عباس و بزرگان ایشان ن_سبت به م_أمون که خ_لیفه وقت ی_عنی ام_ین را ک_شته و م_هم ت_ر آن ک_ه حضرت رضا (علیه السلام) را ولی عهد خود کرده بود که این امرزمینه انتقال حکومت را از بنی عباس به علویون فراهم می کرد و به دنبال آن نارضایتی هایی از طرف عباسیان نمودار شد که نمونه مهم آن شورش مردم بغداد علیه مأمون و عزل وی و بیعت با ابراهیم بن مهدی، معروف به ابن شکله بود.(1) گروه ها و قبایل دیگری غیر از عباسیان و علویان نیز به این ناآرامی ها دامن می زدند به گونه ای که هرج و مرج و شورش های زیادی پدید آمد و چیزی نمانده بود که حکومت او سرنگون شود.(2)

گام اول کشتن فضل بن سهل

 چون مأمون سیاست خود را شکست خورده دید، تصمیم گرفت در آن تجدید نظر کند و از اقدام سیاسی به نظامی روی آورد؛ به این منظور عازم بغداد شد تا ضمن باز گرداندن آرامش به آن جا، از عباسیان ناراضی نیز دلجویی کند. گفته اند: در اولین گام، تصمیم به قتل فضل بن سهل مربی و وزیر و فرمانده نیروهای مسلح خود گرفت، همو که برای اقتدار مأمون تلاش های فراوانی کرده بود و خلافت مأمون در گرو سیاست و اقدامات مخلصانه ی وی بود.

 جریان از این قرار بود که فضل بن سهل به دنبال تصمیم مأمون برای حرکت به سوی بغداد، به سرخس آمد و مأمون به چهار نفر از نیروهای خود دستور می دهد به گونه ای ناشناس، فضل را در حمام بکشند و به دنبال اجرای این توطئه؛ برای پوشاندن اتهام قتل،  دستور داد تا جهت یافتن قاتلان فضل بسیج شوند و برای دستگیری آنان جایزه نیز قرار داد.(1) و سرانجام آن چهار نفر را به جرم قتل فضل، اعدام کرد و سر آن ها را جهت تسلیت برای حسن بن سهل، برادر فضل فرستاد(2) و این گونه بود که اولین گام را جهت کسب رضایت عباسیان برداشت، زیرا فضل بن سهل یکی از متهمان اصلی انتقال خلافت به علویان بود.

 در برخی روایات آمده است که حسن بن سهل، در نامه ای از برادرش فضل خواسته بود برای دفع نحوست فال بدی که برای

قاتل حضرت رضا (علیه السلام)

به هر حال کشته شدن فضل بن سهل، قدم بزرگی در راه دلجویی ع_باسیان ب_ود ام_ا ب_ی تردید کافی نبود. زیرا اعتراض عمده آن ه_ا در ولایت عهدی حضرت رضا (علیه السلام) بود که امید را از دل بنی عباس برده بود؛ به این جهت مأمون تصمیم گرفت به هر وسیله ممکن حضرت را از میان بردارد.

 او می بایست این توطئه را چنان ماهرانه انجام می داد که نه تنها متهم نشود بلکه اگر بتواند از شهادت آن حضرت بهره نیز ببرد و این گونه است که مسأله را چنان با زیرکی انجام داد که حتی برخی مورّخان را در مورد اقدام وی بر قتل حضرت رضا (علیه السلام)به خطا یا تردید انداخته است.(1)

 مأمون از مرو به قصد بغداد حرکت کرد. در سرخس فضل بن سهل را در حمام کشت و سپس به طوس آمد تا از آن جا عازم بغداد شود. در طوس مدتی کنار قبر پدرش هارون درنگ کرد تا نقشه ی شوم خود را در مورد شهادت حضرت رضا (علیه السلام) اجرا کند و قبل از رسیدن به بغداد، خیال ناراضیان عباسی را از این جهت راحت سازد. روایات اسلامی و گزارش های تاریخی همگی حکایت از اقدام جنایتکارانه مأمون عباسی در شهادت حضرت رضا (علیه السلام) دارد. حضرت امیر (علیه السلام) فرمود: مردی از فرزندان من در سرزمین خراسان مظلومانه با سم کشته می شود؛ نام او، نام من و نام پدر او، نام موسی بن عمران است بدانید هرکه

ترور ناموفق حضرت رضا (علیه السلام)

 در برخی گزارش ها آمده است که مأمون شبی سی نفر از غلامان خود را با شمشیر تیز و مسموم، مأموریت داد تا شبانه بر حضرت رضا (علیه السلام) حمله کنند و حضرت را قطعه قطعه سازند و در مقابل این کار و کتمان آن جوایز ارزنده ای نیز تعیین کرد. آن ها اقدام خود را انجام دادند و به گمان آن که حضرت را کشته اند به مأمون گزارش دادند. و مأمون نیز فردا به عنوان عزا با سر و وضع آشفته ظاهر شد، اما وقتی فرستاده ی او خبر داد که حضرت زنده و سالم است، رنگ صورتش سیاه شد، لباس ها را عوض کرد و دستور داد بگویید حضرت بیهوش شده بود و اکنون به هوش آمد. حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: به خدا سوگند، حیله این ها اثری ندارد تا آن چه مقدر شده است، انجام شود.(1)

شهادت حضرت رضا (علیه السلام)

حضرت چنان در سختی و فشار قرار داشت که روز جمعه چون از نماز برمی گشت، در حالی که عرق کرده و غبار آلود بود، دست به دعا بر می داشت و می گفت: خدایا اگر گشایش من از آن چه در آن هستم به مرگ است همین ساعت در مرگ من شتاب کن! و همواره غمگین و ناراحت بود تا از دنیا رحلت نمود.(1) در شب قبل از شهادت به دنبال هرثمه فرستاد و به او فرمود: آن چه می گویم بشنو و حفظ کن؛ هنگام بازگشت من به سوی خ_داوند ف_را رسی_ده است و زم_ان آن اس_ت که به جّد و پدرانم ملحق شوم. این طغیانگر (مأمون) تصمیم گرفته است تا با انگور و انار مرا مسموم سازد، انگور را با نخ و سوزن مسموم کرده و انار را توسط غلامی که دستش مسموم است برایم دانه می کند، فردا مرا می خواند تا از آن بخورم و حکم و قضا انجام می پذیرد...(2)

 در ادامه روایت آمده است که چون هرثمه بعد از شهادت حضرت، سخن امام رضا (علیه السلام) در مورد انگور و انار را به مأمون گفت، رنگ مأمون گاهی زرد، گاهی قرمز و گاهی سیاه می شد، تا این که بیهوش گردید و در حال بیهوشی با صدای بلند می گفت: وای بر مأمون از جانب خدا؛ وای بر او از پیامبر؛ وای بر او از علی بن ابی طالب، وای بر او از جانب فاطمه زهرا،... و چون به هوش آمد، به هرثمه گفت: به خدا سوگند که نه تو و نه هیچ کس در زمین و آسمان نزد من از رضا عزیزتر نیست، به خدا قسم اگر به

مروری بر اهم حوادث دوران امامت حضرت رضا (علیه السلام)

سال 183 هجری- شهادت موسی بن جعفر (علیه السلام)

 سال 184 هجری- احمد پسر هارون الرشید معروف به سبتی که در دنیا زهد ورزید و به عبادت مشغول بود، از دنیا رفت. وی روز شنبه را کارگری می کرد و مزد آن را در ایام هفته مصرف می کرد و به عبادت اشتغال داشت تا از دنیا رفت.

  سال 188 ه.ق _ علی بن حمزه معروف به کسائی که در علم نحو و لغت و قرائت معروف است و همچنین محمد بن حسن شیبانی، فقیه حنفی که همراه هارون الرشید در سفر طوس بودند، در ری از دنیا رفتند و هارون گفت: فقه و عربیهِ را در ری دفن کردیم.

طبق برخی روایات مدّاح اهل بیت و شاعر توانای ایشان، اسماعیل بن محمد، معروف به سید حمیری در ایام هارون الرشید چشم از جهان بر بست. ولی مستفاد از احادیث و اخبار آن است که وفات وی در زمان حیات امام صادق (علیه السلام) بوده است. وی سعی بلیغ در نشر فضایل اهل بیت (علیهم السلام) داشت به گونه ای که از احدی از اصحاب ائمه (علیهم السلام) معهود نیست که مانند وی نشر فضایل امیرالمؤمنین و اهل بیت (علیهم السلام) نموده باشد، وی در کُناسه کوفه گفت: هر که فضیلتی از علی (علیه السلام) نقل کند که من آن را به شعر در نیاورده باشم، این اسب را با آن چه بر آن است به او می دهم. محدثان، حدیث می خواندند و سید اشعار خود را در آن موضوع می خواند تا آن که مردی فضیلتی نقل کرد که سید در آن

فضیلت فوق العاده زیارت حضرت رضا (علیه السلام)

شفاعت حضرت رضا (علیه السلام)

امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: مردی از فرزندان من در سرزمین خراسان با سم، مظلومانه کشته می شود؛ نام او، نام من است و نام پدر او نام موسی بن عمران است؛ بدانید هرکه او را در غربت زیارت کند، خداوند گناهان او را می آمرزد، گناهان گذشته و بعد از آن را، هر چند به اندازه تعداد ستاره ها و قطره های باران و برگ درختان باشد.

 حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: هرکه مرا زیارت کند در حالی که حقی را که خداوند تعالی از طاعت من واجب کرده است بشناسد، من و پدرانم، شفیعان او در روز قیامت خواهیم بود و هرکه ما شفیعان او باشیم، نجات می یابد هرچند مانند گناه جن و انس بر او باشد.

 حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: به زودی من مظلومانه با سم، کشته می شوم، هرکه مرا با معرفت (اعتراف به امامت حضرت) زیارت کند خداوند گناه گذشته و آینده او را می آمرزد.

 اباصلت گوید: نزد حضرت رضا (علیه السلام) بودم که عده ای از اهل قم نزد ایشان آمدند، سلام کردند و حضرت ایشان را احترام کرد. سپس فرمود: مرحبا شمایید شیعیان حقیقی ما، زمانی می آید که تربت مرا در طوس زیارت می کنید، هرکه مرا در حالی که غسل کرده است، زیارت کند از گناهان بیرون می آید همچنان که از مادر متولد شده باشد.

زایر بهشتی

حضرت جواد (علیه السلام) فرمود: هرکه پدرم را زیارت کند بهشت برای اوست و فرمود: من ضامنم بهشت را از سوی خداوند، برای کسی که قبر پدرم را در طوس با معرفت به حق او زیارت کند.

 علی بن اسباط گوید: به امام جواد (علیه السلام) عرض کردم: پاداش کسی که پدرت را در خراسان زیارت کند، چیست؟ فرمود: بهشت است به خدا سوگند، بهشت است به خدا سوگند.

 حضرت صادق (علیه السلام) فرمود: نوه من در سرزمین خراسان در شهری که طوس گویند، کشته می شود. هرکه او را با معرفت به حقش زیارت کند، خودم دستش را می گیرم و وارد بهشت می کنم هر چند اهل گناهان کبیره باشد! سؤال شد: منظور از معرفت حق ایشان چیست؟ فرمود: بداند که او امام واجب الاطاعه غریب و شهید است...

 رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: زود باشد پاره تن من در خراسان دفن شود، هیچ مؤمنی او را زیارت نکند مگر این که خداوند بهشت را بر او واجب و جسد او را بر آتش حرام می گرداند.

 و حضرت کاظم (علیه السلام) فرمود: هرکه این پسرم را - و اشاره به حضرت رضا (علیه السلام) نمود - زیارت کند، بهشت برای اوست.

زایر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)

حضرت صادق (علیه السلام) در حدیثی فرمود: هرکه او را (حضرت رضا (علیه السلام))  در غربتش زیارت کند و بداند که او بعد از پدر، امام واجب الاطاعه از جانب خداوند عّزوجّل است، همانند کسی است که رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) را زیارت کرده باشد و حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: در خراسان بقعه ای است و زمانی می آید که مرکز رفت و آمد ملائکه خواهد شد، گروهی از آسمان پایین و گروهی بالا می روند، تا قیامت. راوی پرسید: کدام بقعه است؟

 حضرت فرمود: سرزمین طوس است، به خدا سوگند که آن باغی از باغ های بهشت است، هرکه مرا در آن بقعه زیارت کند، مثل کسی است که رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) را زیارت کرده باشد و خداوند برای او ثواب هزار حج نیکو و هزار عمره مقبول خواهد داد و من و پدرانم روز قیامت شفیعان او خواهیم بود.

 حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) فرمود: پسرم علی مظلومانه با سم کشته می شود و در کنار هارون به خاک سپرده می شود، هرکه او را زیارت کند مثل کسی است که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را زیارت کرده باشد.

ثواب شهدا

حضرت صادق (علیه السلام) در حدیثی فرمود: هرکه او را - حضرت رضا (علیه السلام) - با معرفت به حق او زیارت کند، خداوند عزّوجّل پاداش هفتاد شهید از شهدای راستین در مقابل رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) را به او خواهد داد.

 حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: به خدا سوگند هیچ کدام از ما نیست مگر این که کشته یا شهید می شود، اباصلت پرسید: چه کسی شما را می کشد ای پسر رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) حضرت فرمود: بدترین خلق خدا در زمان من، مرا با سم می کشد و در خانه ای تنگ و سرزمینی غریب، دفن می کند، بدانید هرکه مرا در غربتم زیارت کند، خداوند عزّوجّل پاداش یکصد هزار شهید و یکصد هزار صدّیق و یکصد هزار حج و عمره و یکصد هزار رزمنده به او می دهد و با گروه ما محشور می شود و در درجات والای بهشت با ما خواهد بود.

زایر خدا

حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) فرمود: هرکه قبر پسرم علی را زیارت کند، نزد خداوند همچون کسی است که هفتاد حج نیکو به جا آورده باشد.

 راوی پرسید: هفتاد حج؟! حضرت فرمود: بله و هفتاد هزار حج. راوی با تعجب پرسید: هفتاد هزار حج؟ حضرت فرمود: چه بسا حجّی که مقبول نمی شود، هرکه او را زیارت کند و شبی نزد او بماند همانند کسی است که خداوند را در عرش زیارت کرده باشد...

برآورنده حاجت و برطرف کننده ی غم

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: زود باشد که پاره تن من در خراسان به خاک سپرده شود، هیچ غصّه داری او را زیارت نکند مگر این که خداوند غصّه اش را برطرف می کند و هیچ گناهکاری او را زیارت نمی کند، مگر این که خداوند گناهان او را می آمرزد.

 حضرت هادی (علیه السلام) فرمود: هرکه حاجتی از خداوند دارد، غسل کرده و قبر جدّم رضا (علیه السلام) را در طوس زیارت کند، دو رکعت نماز نزد سر او بخواند و حاجت خود را در قنوت از خداوند بخواهد، اگر چنین کند دعایش مستجاب است به شرط آن که از گناه یا قطع رحم سؤال نکند، همانا مکان قبر او بقعه ای از بقعه های بهشت است، هیچ مؤمنی آن را زیارت نکند، مگر آن که خداوند، او را از آتش آزاد می سازد و به مکان امن وارد می کند.

برتر از حج مستحبی

احمد بن محمد بزنطی گوید: در دست خط حضرت رضا (علیه السلام) خواندم: به شیعیان من برسان این پیام را که زیارت من نزد خداوند عزّوجّل به هزار حج می رسد.

 بزنطی گوید: به امام جواد (علیه السلام) گفتم: هزار حج؟! حضرت فرمود: آری به خدا سوگند، هزار هزار (یک میلیون )حج برای کسی است که او را با معرفت به حقش زیارت کند.و در روایتی دیگر حضرت کاظم (علیه السلام) فرمود: هرکه قبر پسرم علی را زیارت کند، ثواب هفتاد هزار حج دارد.

 حضرت رضا (علیه السلام) در روایتی فرمود: خداوند (برای زوّار من) ثواب هزار حج نیکو و هزار عمره مقبول می نویسد. و در روایت دیگری فرمود: هرکه مرا در غربت زیارت کند، خداوند برای او ثواب هزار حج و عمره می نویسد.

 مؤلف گوید: شاید این اختلاف در ثواب، به خاطر اختلاف زیارت ها از نظر سختی و آسانی، اخلاص و مراتب آن، و اختلاف زوّار در کمالات باشد.

ایمن از آتش

حضرت جواد (علیه السلام) فرمود: میان دو کوه طوس، خاکی، از خاک های بهشت است، هرکه به آن جا وارد شود روز قیامت از آتش در امان است.

 و در حدیث دیگری فرمود: هرکه قبر پدرم را در طوس زیارت کند، خداوند گناه گذشته و آینده او را می آمرزد و برای او منبری مقابل منبر رسول الله نصب می کنند تا خداوند از حساب بندگان فارغ گردد.

 حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: هرکه مرا با دوری منزل زیارت کند، روز قیامت سه جا نزد او می آیم تا او را از وحشت های آن جا برهانم، هنگامی که نامه ی اعمال را به (دست ) راست و چپ دهند، نزد صراط و نزد میزان.

برترین میهمان خداوند

حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) در حدیثی فرمود: چون روز قیامت شود چهار نفر از اولین و چهار نفر از آخرین بر عرش خداوند خواهند بود، چهار نفر از اولین عبارتند از: نوح و ابراهیم و موسی و عیسی (علیه السلام)، و اما چهار نفر از آخرین: محمد و علی و حسن و حسین (علیه السلام)، سپس حضرت در ادامه فرمود: زوار قبر ائمه (علیهم السلام) با ما خواهند بود، بدانید که برترین درجه را زوار قبر فرزندم (رضا (علیه السلام)) خواهند داشت.

 و حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: من مظلومانه باسم، کشته می شوم و در کنار هارون دفن می شوم، خداوند تربت مرا محل رفت و آمد شیعیان و دوستانم قرار می دهد، هرکه مرا در غربتم زیارت کند، لازم است که روز قیامت به زیارت او روم.

 سوگند به آن که محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) را به پیامبری گرامی داشت و او را بر همه مخلوقات انتخاب کرد، هیچ کس از شما نزد قبر من نماز نمی گزارد مگر این که هنگام ملاقات خداوند، شایسته آمرزش است.

 سوگند به آن که ما را بعد از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به امامت گرامی داشت و به وصیّت مخصوص گردانید، همانا زائران قبر من، برترین میهمانان خداوند عزّوجّل در قیامت هستند.

در مرتبه ی امام (علیه السلام) !

حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: روزها و شب ها نمی گذرد مگر این که طوس، محل رفت و آمد شیعیان و زائران من خواهد شد.  بدانید هرکه مرا در غربتم در طوس زیارت کند، روز قیامت در درجه من است و آمرزیده خواهد بود.

 و در روایت دیگری فرمود: هرکه مرا در غربت زیارت کند... در گروه ما محشور می شود و در درجات والای بهشت رفیق ما خواهد بود.

زایر امام رضا (علیه السلام) و زایر حسین (علیه السلام)

علی بن مهزیار گوید: به امام جواد (علیه السلام) عرض کردم: فدایت شوم، زیارت رضا (علیه السلام) برتر است یا زیارت ابی عبدالله الحسین (علیه السلام) ؟

 حضرت فرمود: زیارت پدرم افضل است، زیرا ابوعبدالله (الحسین (علیه السلام)) را همه (مسلمانان) زیارت می کنند ولی پدرم را جز خواص از شیعه زیارت نمی کند.

 عبدالعظیم حسنی - رضوان الله علیه - می گوید: به امام جواد (علیه السلام) عرض کردم: میان زیارت قبر ابی عبدالله (الحسین (علیه السلام)) و زیارت قبر پدرت در طوس متحیر شده ام، نظر شما چیست؟ حضرت فرمود: همین جا باش، سپس داخل (اتاقی) شد؛ وقتی آمد در حالی که اشک های حضرت بر گونه اش سرازیر بود، فرمود: زیارت کنندگان ابوعبدالله (الحسین (علیه السلام) )زیادند ولی زائران قبر پدرم در طوس اندک اند.

 مؤلف گوید: بر اثر لطف خداوند و عنایت اهل بیت (علیهم السلام) امروز ملت بزرگوار و دوستدار اهل بیت (علیهم السلام) در ایران، همچون پروانه گرد شمع ف_روزان ح_ضرت رض_ا (علیه السلام) م_ی چرخ_ند و غیرت و علاقه خود را به اهل بیت (علیهم السلام) نشان می دهند به گونه ای که امروز کمتر بارگاهی است که به عظمت بارگاه حضرت رضا (علیه السلام) برسد.

ارزش والای تحمل سختی در راه زیارت

حضرت جواد (علیه السلام) فرمود: هیچ کس نیست که پدرم را زیارت کند، متحمل سختی شود مثل باران یا سرما یا گرما، مگر آن که خداوند بدن او را بر آتش حرام خواهد نمود.

 حضرت هادی (علیه السلام) فرمود: اهل قم و اهل آبه آمرزیده اند، زیرا قبر جدم علی بن موسی الرضا (علیه السلام) را در طوس زیارت می کنند، بدانید هرکه او را زیارت کند و در راه زیارت او قطره بارانی (کوچک ترین سختی) به او برسد، خداوند بدنش را بر آتش حرام خواهد کرد. حضرت رضا (علیه السلام) نیز فرمود: هیچ مؤمنی نیست که مرا زیارت کند. و قطره ای باران به صورتش برخورد کند مگر این که خداوند، بدن او را بر آتش حرام خواهد نمود.(1)

برخی از کلمات و نصایح حکیمانه حضرت رضا (علیه السلام)

عذاب زن های بی تقوا و بی بند و بار در قیامت

14. صدوق رحمه الله به سند خود از حضرت جواد (علیه السلام) و ایشان از پدر بزرگوار خویش حضرت رضا (علیه السلام) روایت کند که حضرت توسط پدران بزرگوار خویش از امیرالمومنین (علیه السلام) نقل نمود که فرمود:

 من و فاطمه، نزد رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) رفتیم، دیدم حضرت به شدت می گرید! عرض کردم: پدر و مادرم به فدایت یا رسول الله، چه چیز شما را گریان نموده است؟

 فرمود: یا علی! شبی که مرا به آسمان (معراج) بردند، زنانی از امت خودم را دیدم که گرفتار عذاب شدید بودند، از وضعیت آنان و عذاب دردناک ایشان گریستم.

 زنی را دیدم که به مو آویزان بود و مغز سر او می جوشید.

 زنی را دیدم که با زبان آویزان بود و آب جوشان در حلق او ریخته می شد.

 زنی را دیدم که به سینه هایش آویزان بود.

 زنی را دیدم که گوشت بدن خود را می خورد و آتش از زیر او شعله ور بود.

 زنی را دیدم که پاهایش را به دست هایش بسته و مارها و عقرب ها بر او حمله ور بودند.

 زنی را دیدم که کر و کور و لال در تابوتی آتشین قرار داشت و مغز سرش از بینی خارج می شد و بدنش از جذام و برص تکه تکه بود.

 زنی را دیدم که به دو پا آویزان بود در تنوری از آتش.

جزای نیکی

15. حضرت رضا (علیه السلام) فرمود:

 مردی از بنی اسرائیل، یکی از اقوام خود را کشت و جسد او را در راه برترین نواده بنی اسرائیل انداخت و سپس خودش خونخواهی نمود.

 مردم به موسی (علیه السلام) گفتند: فلان خانواده، فلانی را کشته اند، بگو قاتل کیست؟

 موسی (علیه السلام) فرمود: یک گاو بیاورید، آن ها _ همچنان که قرآن حکایت می کند _ گفتند: آیا ما را مسخره می کنی؟ فرمود: به خدا پناه می برم از نادانان باشم، اگر آن ها یک گاو - هرگونه که بود - می آوردند کافی بود ولی سخت گرفتند و خداوند نیز (کار را) بر آن ها سخت کرد. گفتند: از خدایت بخواه که این گاو چگونه باشد؟ فرمود: خداوند می فرماید: گاوی باشد نه کوچک و نه بزرگ بلکه متوسط. اگر آن ها هر گاوی را می آوردند - متوسط - کافی بود ولی سخت گرفتند و خداوند نیز کار را بر آن ها سخت کرد، گفتند: از خدایت بخواه که رنگ آن را معین کند، فرمود: خداوند می فرماید: گاوی است زرد که رنگ آن بیننده را شاد می کند، اگر این ها هر گاو - زرد متوسطی - می آوردند کافی بود ولی سخت گرفتند و خداوند بر آن ها سخت کرد و گفتند: از خدایت بخواه توضیح دهد که این گاو چگونه باشد، زیرا برای ما مشتبه است، فرمود: خداوند می فرماید: گاوی که نه رام است که زمین را شخم زند و نه آبیاری زراعت کند مُسَلَّمَهُ لَاِشَیهَ فیهما

 گفتند: الان، حق را آوردی، دنبال آن رفتند و نزد جوانی